Inhoud
De Cultuurhistorische Waardenkaart van Maarn-Maarsbergen bestaat uit één kaartblad waarop een zestal deelkaarten te zien zijn:
Maarn en Maarsbergen kennen een grote diversiteit aan monumenten.
Niet alleen wat betreft de monumentale objecten, maar juist de cultuurhistorische
samenhang in en tussen gebieden, tussen de verschillende elementen en structuren,
maakt onze gemeente zo uniek.
Het gebied dat ligt op de overgang tussen Heuvelrug en Vallei kent een heel lange historie.
De Cultuurhistorische Commissie heeft zich de afgelopen jaren samen met anderen ingespannen
om alle archeologische overblijfselen en de historisch-geografische structuren en monumenten
te inventariseren en systematisch vast te leggen.
De bedoeling was om al deze gegevens gemakkelijk toegankelijk te maken voor een breder publiek
door middel van een cultuurhistorische waardenkaart.
De Cultuurhistorische Commissie stonden daarbij de volgende doelstellingen voor ogen:
Op de overzichtskaart zijn alle belangrijke cultuurhistorische en karakteristieke structuren en objecten vastgelegd. Net als monumenten zijn historische en geografische structuren het resultaat van eeuwenlang menselijk ingrijpen in het landschap. Denk daarbij aan activiteiten als ontginning, waterbeheersing, wegenaanleg, landbouw met nederzettingen, verkavelingpatronen en het stichten van buitenplaatsen.
In het gebied rondom De Weistaar zijn de kampontginningen uit de 12e eeuw ter weerszijden
van de Rottegatsteeg cultuurhistorisch en landschappelijk van groot belang.
Ten zuiden en ten westen hiervan ligt aan weerszijden van de Schonebekergrift de voormalige
Maarsbergse Meent.
De ontginning van dit gebied gaat ook terug tot bovengenoemde tijdsperiode.
Een deel van het historisch slotenpatroon is in dit open weidegebied bewaard gebleven, o.a.
langs de Meentsteeg.
In de ontwikkeling van de Marke Mandron is het ontstaan van kleine boerenhoeven goed zichtbaar.
Op een hoogte van 8.00 m boven NAP is hier een eng gevormd uit een ring van boerderijtjes en
akkers.
De landbouw vond plaats op de hoge gronden, maar het vee ging voornamelijk in de zomertijd
naar de Maarnse Meent.
Ten zuiden van de spoorlijn is de formele 17e-eeuwse hoofdstructuur rondom kasteel Maarsbergen nog duidelijk zichtbaar. Een deel van deze formele aanleg is in de 1ge eeuw omgevormd op grond van andere landschappelijke uitgangspunten. Een groot deel van dit gebied valt onder de 'Beschermde Historische Buitenplaats Maarsbergen'. Ten westen hiervan, aan weerszijden van de Buurtsteeg, ligt de Meersbergse Buurt, een historisch akkercomplex met oorspronkelijk zes boerderijen, waarvan er nog drie over zijn. De akkers zijn later met bos ingeplant. Vóór het begin van onze jaartelling was hier al een kleine agrarische nederzetting, waaraan grafheuvels en urnenvelden herinneren.
Op de kaarten uit de 19de en de 20ste eeuw is de ontwikkeling zichtbaar van aan de ene kant
de prachtige buitenplaatsen, zoals Huis te Maarn, De Hoogt en 't Berghuisje en andere landgoederen,
en aan de andere kant de inplant van een groot areaal aan bomen, dat diende als productiebos.
Op de overzichtskaart staan verder alle rijks- en (concept- )gemeentelijke monumenten aangegeven.
Naast de overzichtskaart zijn een aantal kaarten gemaakt van diverse tijdsperioden, met daarop
de belangrijkste elementen en structuren die in de betreffende periode zijn ontstaan.
In sommige gebieden liggen verschillende tijdsperioden over elkaar heen en is er sprake van een
sterke gelaagdheid. Bepaalde elementen zijn in de loop van de tijd verdwenen, andere kwamen ervoor
in de plaats.
Een goed voorbeeld is het gebied rondom kasteel Maarsbergen.
Hier bevinden zich de grootste concentratie aan archeologische vindplaatsen, oude verkavelingen,
17e- eeuwse hoofdstructuur, landschappelijke aanleg en het latere bouwland en heidebebossingen.
Het onderzoek en de samenstelling van de kaart is verricht door Erik Somsen. De gemeente Maam stelde de digitale topografische ondergrond beschikbaar, SVP Architectuur en Stedenbouw uit Amersfoort heeft alle gegevens gedigitaliseerd en de uiteindelijke kaarten gemaakt. Er is ook een lezing gemaakt waarin deze kaart nader wordt toegelicht. Het VSB-fonds en de Rabobank verleenden belangrijke financiële bijdragen.
Bij het beschrijven van de objecten is onder meer gebruik gemaakt van de volgende bronnen:
Maarn, 5-2006, 8-2013, 11-2013
Cultuurhistorische Commissie Maarn - Maarsbergen
© Cultuurhistorische Commissie Maarn-Maarsbergen 2007, 2014