Inhoud
Deze kaart heeft gediend als basis voor de vaststelling van de te heffen tienden door het Domkapittel te Utrecht over de tiendblokken van Manderen. De kaart bevindt zich in het archief van Domkapittel dat onder nummer 722 is te vinden in het Utrechts Archief. De omschrijving in de inventaris luidt:
De overzichtskaart laat de ontgonnen delen van het grondgebied van Maarn zien. Kaartenmaker de Leeuw onderscheidde hierbij een zestal gebieden die hieronder kort worden beschreven. De niet ontgonnen woeste grond is als zevende opgenomen in de lijst. Bij de namen van de wegen op de kaart zijn hier en daar ter herkenning moderne straatnamen toegevoegd, vaak gaat het hierbij om gedeelten van de huidige tracé's.
Hierna volgen de transcripties van een aantal teksten die op de kaart te vinden zijn.
Nota. De Parceelen geteekend [speciale tekens] zijn tiendpligtig aan den
Huijse van Nijenroode. Dog den Bruijker van de Hofsteede
de Haar, waaraan zij behooren vermeijnd dat deselve onder 't
geregt van Maaren geleegen zijn.
In de Maanden Aprilis, Maji en Septembris
Ao 1751. heb ik ondergeß Landmeeter 's Hoofs van Utrecht op ordre
van de Wel Ed. Eerw. Heeren Dom Decan en Capittule ten Dom 't Utrecht
gemeeten des Capittels Tienden geleegen in Maaren, volgens de
Caarten van de bijsondere Blokken bij mij gemaakt: En heb ik
van 't generale Beloop van dien, zoals deselve aan den anderen
geleegen en geconnecteerd zijn, deese Kaarte geformeert. Foirconde
deese geteekend op den 9.e Martii 1752.
[Handtekening:] M de Leeuw
Landmeter
Ik ondergeschrevene Jacobus Roelofß Achterberch Tiendkerver van
de Tienden gelegen onder
Doorn, Darthuizen en Maaren Competeerende de WelEd Eerw Heeren
Dom Decan en Kapt ten Dom 't Utrecht certifieere bij dezen
ten verzoeke van welgemelde Heeren, dat ik in den jaare 1751 aan
den Lantmeeter de Leeuw hebbe aangeweezen de Landen van de Vier
Blokken Tienden van Manderen gelegen onder Maren en Maarsbergen;
zonder daarbij eenige Landen opgegeven te hebben waarvan in
de tijd van 30 a 40 jaren gedurende dewelke ik deselve gekerft
hebbe, tiendvrijheid genoten of mijnes wetens gepretendeerd is.
Actum den 18 Maij 1752. [handtekening]
Ik ondergeschrevene Jan Vermeer, mede Tiendkerver, certificeere
ten verzoeke van welgemelde Heeren
dat ik dezelve Blokken tienden heb aangewezen als dezelve mij door
den vorigen tiendkerver Roelof Tijmenze in wiens plaatze
ik tot tienderver van hun weEd: aangesteld ben, aan mij zijn aangetoont;
en gelijk ik dezelve tot heden toe gekerft hebbe. Actum
Dito [handtekening]
Scheijding tusschen Maarsbergen en
Maaren, volgens het Sustenue van die van Maaren
de Heer van Maersbergen Sustineerd dat langs deese stippen alwaar
zijn Hoog Wel Geboorne putten
heeft doen graaven de Scheijding tusschen Maarsbergen en Maaren is.
Over de Limiten die hier omtrend langs loopen is Verschil tusschen
den Heer van Maersbergen en den Eijgenaar van de Hofstede genaamt
Heijschoten geleegen onder den Geregte van Woudenbergh
De kaart van de Maarnse Eng laat mooie ontginningspatronen zien. Onderaan loopt van links naar rechts 'De groote Wegh van Wijk na Amersfoort' (Krönerweg-Hoekenkamp) waaraan een aantal hoeven liggen. Naar rechts lijkt deze weg dood te lopen. Vanaf deze weg naar boven tot de centrale 'agter Wegh'(Maarnse Grindweg-Amersfoortseweg) zien we een aantal stroken genummerd 5 t/m 12, dan 'De Buurtsteegh' (Ted Visserweg) en vervolgens de stroken 1 t/m 5. Waarschijnlijk zijn deze stroken de eerste ontginningen waarmee de Maarnse Eng ontstond.
In het linkerdeel van de kaart zien we de stroken nog enigszins naar
boven doorlopen, rechts is duidelijk aan de percelen te zien dat er
sprake is van latere, vrij recente uitbreidingen.
Bijvoorbeeld de percelen 13, 14, 17, 18 en 19 liggen dwars, zijn strak
blokvormig en hebben eigen wallen.
Hetzelfde geldt bij 40a, b en c en 9, 10.
In de rechterhelft, het Nederste Blok is ook te zien dat de percelen
onderbroken worden door gebieden met zandduinen en (wellicht) heide.
De 'Buurtsteegh'(Ted Visserweg) loopt midden door de Eng naar boven tot
aan het Regthuijs waarvoor twee monumentale bomen getekend zijn.
Hier kwamen de buurtgenoten bijeen om te vergaderen.
Verder naar boven splitst deze weg zich in 'De Wegh na Doorn' (Amersfoortseweg)
en 'De Wegh na Driebergen' (Driebergseweg bovenlangs de Zanderij).
Van de 'agter Wegh' (Amersfoortseweg) splitst, diep ingegraven, schuin naar
boven 'De Wegh na Utrecht' af die 'De Wegh na Amersfoort' kruist bovenlangs de
Eng.
De bebouwing van de Maarnse Eng is weergegeven in rood, met de hooibergen in volgelvluchtperspectief. De achthoekige symbolen zijn schaapskooien. Bossen en wallen zijn in groen weergegeven. Bij de percelen wijzen de strepen op bouwland (ploegvoren), sommige percelen hebben dit niet en liggen wellicht braak.
Linksonder op de kaart geeft de Leeuw een korte toelichting. Hij noemt expliciet het feit dat geen van de eigenaren tiendvrijheid 'predendeert'. Tiendvrijheid werd vaak voor een bepaalde periode verleend bij nieuwe ontginningen Het was kennelijk een zorg van het kapittel dat landeigenaren ten onrechte beweerden dat ze nog tiendvrijheid hadden.
In de Maanden Aprilis, Maji 1751 heb ik ondergeß Landmeeter
's Hoofs van Utrecht op ordre van de Wel Edele en Eerwaarde. Heeren
Dom Decan en Capittule
ten Dom 't Utrecht, op aanwijsing van Jacobus Achterbergh en Jan
Vermeer Tiend-
-kervers van des Capittels Tienden geleegen onder Maaren, gemeeten
de twee eerste Blokken
Tienden van Maaren, genaamt het Overste en Nederste Blok van
Manderen in
deese Caarte afgebeelt, zonder dat mij eenige Landen daarin zijn
voorgekomen, Waar
van d'Eijgenaars Tiendvrijheid pretenderen; Werdende deselve
twee blokken door de
Buursteegh gesepareerd; en groot bevonden als in dorso deeser
is genoteerd. Des t'oirconde
geteekend op den 1e Septemb: 1751.
[Handtekening:] M de Leeuw
Landmeter
Op de achterzijde van de kaart van de Maarnse Eng wordt een beschrijving gegeven van alle percelen naar eigenaar, soort gebruik en grootte. In deze paragraaf volgt de transcriptie van de gedetailleerde beschrijving van de percelen van het Bovenste of Eerste Blok van de Maarnse Eng.
Grootte der Landen geleegen in het Overste of Eerste Blok van Manderen,
in MAAREN onder den Geregte van Maaren en Maarsbergen. Met de naamen
der eygenaars van dien, volgens opgave van Hendrik Klaasz: Veenendaal scheepen
aldaar. Zijnde alle tiendschuldigh aan het cappittul ten Dom t'
Utrecht.
Merg: Roeden
1 Peeter Hendrikß
a De hofsteede met de heuvels en Eijke
wallen aan de oost, zuijd en westzijde
en alle bouwland met d' halve agter
wegh 15 520
b Driesland met d' halve wegh 1 395
c Bouland met d' halve wegh 1 146
d Bouland met uts: [als boven] 1 68
e Heetveld met uts: 597
f Bouwland met uts: 1 15
-------- / 21 541
Klaas Hendrikß
g Bouwland 1 252
h Driesland 351
--------/ 2 3
Onbekend
i Heetveld 2 260
Aart Hendrikß
k Bouland 258
Klaas Hendrikß
l Bouwland 399
Juffrouw Godin.
m Driesland 175
Hendrik Klaaß Veenendaal
n Bouwland 78
Juffrouw Godin
o Driesland 330
Hendrik Klaaß Veenendaal
p Bouwland 358
D'Heer van Maarsbergen
q Driesland met d'halve Wegh 261
Juffrouw Godin
q Bouwland met d'halve Wegh 357
-------- / 30 20
2 Klaas Hendrikß
a Bouwland met d'halve Wegh 3 334
b Bouwland met de Wallen 1 268
c Driesland met de wallen 392
d Heetveld met de wallen 29
-------- / 5 423
3 Hendrik Klaaß Veenendaal
Bouwland met de halve Wegh 1 7
4 Juffrouw Godin
Bouwland met de halve Wegh 2 46
5 Klaas Hendrikß
a D'Hofsteede met het bouwland en de
wallen rondomme Strekkende te saa-
men van de Groote wegh tot halver
Agterwegh 4 566
b Bouwland met d'halve Wegh 181
-------- / 5 147
------------
44 43
Merg: Roede
6 Juffrouw Godin
a De hofsteede met de Voorwal en het Bouwland
strekkende van de Groote weg tot halver'Ag
agterwegh 5 27
b Bouwland met de halve Wegh 2 364
-------- / 7 391
Klaas Hendrikß
c Bouwland met de Wallen rondomme 1 593
-------- / 9 384
7 Aart Hendrikß
a De Hofsteede met het Bouwland en de Wallen
rondomme met d'halve Agterwegh 4 96
b Bouwland met de wallen rondsomme 2 92
c Eijke Bosch: met de Wallen aan de Noord
en oostzijde 339
d Driesland 1 29
e Driesveld en bouwland met de wallen ronds
-omme 2 178
f Heetveld met de Wallen rondsomme 1 543
-------- / 12 77
D'Heer van Maarsbergen
g Dries en Heetveld met de Wallen rondsomme 1 429
-------- / 13 506
8 Juffrouw Godin
a Driesveld en Bouwland strekkende van de Groote
Wegh tot agter ter halverwegh 2 108
b Bouwland met de halve wegh 1 103
-------- / 3 211
9 Hendrik Klaaß Veenendaal
a Driesland en Bouwland strekkende van de Groote
Wegh tot agter ter halverwegh 3 181
b Bouwland met de halve wegh 1 379
-------- / 4 560
10 De Wed. van Jorden Janß:
a Bouwland strekkende van de Groote wegh
ter halver Agterwegh 2 149
b Bouwland met de halve Wegh 355
c Driesveld 181
-------- / 3 85
D'Heer van Maarsbergen
d Driesveld en halve Wegh 197
-------- / 3 282
11 Hennen Jacobß van Maanen
a Bouwland strekkende van groote Weg tot agter ter halverwegh
1 523
b Bouland met de halve Wegh 319
-------- / 2 242
12 D'Heer van Maarsbergen
a Bouwland met de wallen rondom 266
b de Hofsteede 218
c Bouwland met de Zuijder wal 98
d Bouwland met de wallen rondom en d'halve Agterwegh
2 148
e Driesland met uts: [als boven] 1 58
f Bouwland 390
-------- / 4 578
------------
42 363
44 43
------------------
Te Samen / 86 406
Opmerkelijk is dat de complexen van percelen genummerd zijn en dat er groepering tot soms in wel drie niveau's voorkomt. Per nummer kunnen allerlei verschillende eigenaren voorkomen. Wellicht is dit allemaal gevolg van splitsing door vererving en vervreemding.
Neem bijvoorbeeld het complex nummer 1. Perceel 1a - Hofstede en bouwland en 1b - Driesland bevinden zich links op de kaart in de punt tussen de 'Agterwegh' en 'De groote Wegh van Wijk na Amersfoort'. Dit zou het begin van de ontginning van deze hoeve kunnen zijn. De percelen 1c, d, e en f behoren aan dezelfde eigenaar Peeter Hendrikß en zouden latere toevoegingen kunnen zijn aan de overkant van de 'Achterwegh'. Totaal gaat het om 21 morgen en 541 roeden, ruim boven de 16 morgen die een hoeve gemiddeld mat. De percelen 1g, h en l zijn van Klaas Hendrikß (een broer van Peeter?). Het perceel 1k is van Aart Hendrikß (een broer van Peeter?). De rest van de percelen is in het bezit van mensen als Hendrik Klaaß Veenendaal - schout, Juffrouw Godin en D'Heer van Maarsbergen - grootgrondbezitters. Hoe zijn ze hier aan gekomen? Opvallend is het merkwaardig gevormde perceel 1i - Heetveld waarop een schaapskooi staat en waarvan niet bekend is wie de eigenaar is.
Als we nu complex 2 van Klaas Hendrikß er bij nemen dan valt op dat dit evenals de percelen 3 en 4 aan de overkant van de 'Agterwegh' ligt. Deze percelen 3 en 4 behoren toe aan de schout Veenendaal en juffrouw Godin en vormen een samen een soort hap uit complex 2. Zouden deze percelen door de voorlopig hypothetische oude vader Hendrik of zoon Klaas verkocht zijn? In ieder geval heeft Klaas z'n hofstede staan in 5a dat naast complex 1 gelegen is met een smal perceel 5b aan de overkant van de 'Agterwegh'.
Het naast complex 5 gelegen complex 6 is grotendeels in het bezit van juffrouw Godin maar de hiervoor genoemde Klaas Hendrikß bezit ver boven de 'Agterwegh' nog een langwerpig omwald gebogen perceel 6a. Overigens stond hier eind 20e eeuw nog de inmiddels afgebroken hofstede Arendal, zou deze naam overgenomen zijn van de 'geweesene hofstede Alendall' in het Veen, eveneens sinds 1646 in het bezit van de familie Godin? In complex 7 vinden we de hofstede van Aart Hendrikß en een aantal percelen aan beide zijden van de 'Agterwegh'. Alleen het perceel 7g - Dries- en Heetveld is van D'Heer van Maarsbergen.
Peeter, Klaas en Aart Hendrikß blijken ook gegoed te zijn in de Meent. Of ze inderdaad broers zijn is overigens de vraag. Opvallend is wél dat ze in het Eerste Blok van de Maarnse Eng veel grond bezitten. Het lijkt er sterk op dat ze dit door vererving hebben verkregen én dat ze het een en ander aan de plaatselijk notabelen en rijken hebben verkocht. Mooi is te zien hoe vanuit de strookvormige percelen aan de onderkant naar boven toe de zaak steeds onregelmatiger wordt. Zo zijn er in de Maarnse Eng meerdere voorbeelden uit te werken.
Dan nu een overzicht van de eigenaren van het Eerste Blok van de Maarnse Eng. Per eigenaar wordt gekeken naar productief land, zoals hofsteden, bouwland, bos en weide en niet productief land zoals dries- en heetveld, en duinen.
Eigenaar Aantal Productief Nietprod Totaal ha %
-----------------------------------------------------------------------------------
Peeter Hendrikß 6 19 149 2 392 21 541 18,7 25,3
Klaas Hendrikß 10 14 193 1 172 15 365 13,3 18,0
Juffrouw Godin 8 12 448 1 462 14 310 12,4 16,7
Aart Hendrikß 7 8 274 4 61 12 335 11,5 14,5
D'Heer van Maarsbergen 9 4 559 2 306 7 265 6,3 8,6
Hendrik Klaaß Veenendaal 5 6 153 250 6 403 5,7 7,7
De Wed van Jorden Janß 3 2 504 181 3 85 2,7 3,6
Onbekend 1 0 0 2 260 2 260 2,1 2,8
Hermen Jacobß van Maanen 2 2 242 0 0 2 242 2,0 2,8
-----------------------------------------------------------------------------------
51 71 163 15 243 86 406 73,8 100,0
De oppervlakten zijn uitgedrukt in morgens en roeden.
De laatste twee kolommen zijn toegevoegd en laten totalen per eigenaar in hectaren
en percentages zien.
Het blijkt dat Peeter, Klaas en Aart Hendrikß samen 57,8% van het eerste blok bezitten.
De grootgrondbezitters Juffrouw Godin van de Eijckelenborgh en D'Heer van Maarsbergen
nemen samen met
de schout Hendrik Klaaß Veenendaal 33% voor hun rekening.
Op de achterzijde van de kaart van de Maarnse Eng wordt een beschrijving gegeven van alle percelen naar eigenaar, soort gebruik en grootte. In deze paragraaf volgt de transcriptie van de gedetailleerde beschrijving van de percelen van het Benedenste of Tweede Blok van de Maarnse Eng.
Grootte der landen geleegen in het Neederste of Tweede blok van Manderen,
in Maaren onder den geregte van Maaren en Maarsbergen. Met de naamen der eygenaars
van dien, volgens opgave van Hendrik Klaasß: Veenendaal Scheepen aldaar. Zijnde alle Tiend-
schuldigh aan het CAPPITTEL ten DOM t'Utrecht.
Merg: Roede
Landen strekkende van groote Amersfoortse Wegh tot de
halve Middelwegh
1 D'Heer van Maarsbergen. Eijkebosch met d'Hofstede van de
Herberge oft Geregtshuijs, met de geheele Buursteeg 2 457
2 D'Heer van Maarsbergen. Bouland, en 't gedeelte van de
Hofstede met de gehele Zuijderwal 3 476
3 D'Heer van Maarsbergen. Bouland, en het andere gedeelte
van d'Hofsteede voor 't zelve met den Noorderwal 4 351
4 D'Heer van Maarsbergen. Bouland met de Noorderwal 4 328
5 D'Heer van Maarsbergen. Bouland met de Noorderwal 3 512
6 De gemeene Schaapsdrift. Met de Duijnen agter aan Zuijdzijde 1 563
7 Neeltje Everts.
a Hofsteede en Bouwland 180
Het Capittel ten Dom t’Utregt
b Bouwland 2 412
c Driesland 3 431
d Heetveld met de Duynen daaragter 1 339
-------- / 7 582
------------ / 8 162
8 Kornelia Toniß Veldhuijsen. Hofsteede en Bouland met de
Duijnen agter deselve 379
9 D'Heer van Maarsbergen.
a Driesland met de vervalle Hofsteede, Steeg en Zuijder en Wester wallen
1 162
b Bouwland en Zuijderwal 1 259
c Driesvelt, met de Zuijderwal en de Duijnen
Daaragter 1 90
------------ / 3 511
10 D'Heer van Maarsbergen
A Driesland met de Wallen ten weederzijde 1 161
B Utsupra 1 343
C EijkeBosch, Heetvelt, en Wallen met de Duijnen daaragter
579
------------ / 3 483
11 D'Heer van Maarsbergen. Heetveld, met de wallen rondom en Duijnen daar agter
5 146
Landen boven of ten Westen de Middelwegh
12 D'Heer van Maarsbergen. Bouwland met de Buursteegh 1 346
13 D'Heer van Maarsbergen. Driesland met de Wallen rondomme 1 512
14 Jorden Janß: Wed. Bouwland 1 270
15 Juffrouw Godin. Driesland 430
16 Hendrik Klaaß Veenendaal. Driesland 355
17 D'Heer van Maarsbergen. Driesland met de Wallen rondsomme 1 256
18 Hendrik Klaaß Veenendaal. Driesland 508
19 D'Heer van Maarsbergen. Heetveld met de Wallen rondsomme 2 441
20 D'Heer van Maarsbergen. Driesland 1 31
21 D'Heer van Maarsbergen. Heetveld met d'Amersfoortse bovenwegh 1 510
22 D'Heer van Maarsbergen. Driesland 168
23 Hermen Jacobß van Maanen. Driesland 2 234
24 D'Heer van Maarsbergen. Driesland 171
25 D'Heer van Maarsbergen. Bouwland 2 115
26 Het Capittel ten Dom 't Utrecht. Driesland 1 200
27 D'Heer van Maarsbergen. Bouwland 216
28 D'Heer van Maarsbergen. Driesland 532
29 Hendrik Klaaß Veenendaal. Bouwland 232
30 D'Heer van Maarsbergen. Bouwland 258
31 D'Heer van Maarsbergen. Driesland 424
32 D'Heer van Maarsbergen. Bouwland 2 277
33 D'Heer van Maarsbergen. Driesland 495
34 D'Heer van Maarsbergen. Bouwland 295
35 Hermen Jacobß. van Maanen. Driesland 196
36 Hermen Jacobß. van Maanen. Driesland 224
37 D'Heer van Maarsbergen. Driesland 1 594
38 Het Capittel ten Dom 't Utrecht. Driesland 238
39 Gemeene Schaapsdrift. Met de Duijnen ten weederzijde 2 277
40 D'Heer van Maarsbergen.
a Driesveld met de Wallen 317
b Heetveld met de Wallen 1 556
c Heetveld met de Wallen 1 290
------------ / 3 563
41 D'Heer van Maarsbergen. Bouwland met de halve Wegh 205
42 D'Heer van Maarsbergen.
a Driesland met d’Halve Wegh 1 245
b Heetveld met de Wegh 442
------------ / 2 87
------------
/ 82 228
Merg: Roede
43 Hendrik Klaaß Veenendaal. Driesveld met de boven en halve
benedenwegh 1 447
44 Onbekend. Heetveld met de halve Wegh 1 357
45 D'Heer van Maarsbergen. Dries en Heetveld met de boven en
halve benedenwegh 1 273
46 Onbekend. Heetveld met de boven en halve benedenwegh 385
47 D'Heer van Maarsbergen. Driesland en Heetveld met uts: 598
48 Onbekend. Heetveld met de boven en benedenwegh 1 90
49 Het Capittel ten Dom 't Utrecht. Driesveld met de halve
weegen 1 577
50 Kornelia Toniß Velthuijsen. Driesland met uts: 382
51 D'Heer van Maarsbergen. Driesland met uts: 2 442
52 Hendrik Klaaß Veenendaal. Driesveld met de boven en halve
benedenwegh 1 40
53 D'Heer van Maarsbergen. Driesland met d'halve wegh 191
54 Het Capittel ten Dom 't Utregt. Driesveld met d'halve wegh 388
55 D'Heer van Maarsbergen. Driesland met uts: 462
56 Juffrouw Godin. Bouwland met d'halve wegh 533
57 Juffrouw Godin. Bouwland 287
58 D'Heer van Maarsbergen. Driesveld 116
59 Hendrik Klaaß Veenendaal. Driesveld 1 116
60 D'Heer van Maarsbergen. Driesveld 365
61 D'Heer van Maarsbergen. Bouwland 394
62 Onbekend. Heetveld met de Wegh 240
63 Hendrik Klaaß Veenendaal. Driesveld met de boven en
halve benedenweg 1 170
64 Onbekend. Heetveld met de wegh 510
65 Juffrouw Godin. Bouwland en Heetveld 366
66 Onbekend. Heetveld 340
67 Het Capittel ten Dom 't Utrecht. Bouwland 477
68 D'Heer van Maarsbergen. Driesland met d'halve wegh 508
69 Het Capittel ten Dom 't Utregt. Bouwland met d’halve wegh 1 332
70 Hendrik Klaaß Veenendaal. Bouwland met d’halve weg 1 243
71 Hendrik Klaaß Veenendaal. Bouwland met d’halve weg 1 1
72 Juffrouw Godin.
A Driesveld met de Wallen en 't Heetveld met de Wegh 4 495
B Bouwland met de Wal 561
C Heetveld met de Wallen en halve wegh 1 94
D Bouwland met de Wal en halve wegh 184
E Driesland met de Wallen en halve wegh . 320
------------ / 7 454
73 a Onbekend. Heetveld met de wegh 1 274
b D'Heer van Maarsbergen. Driesland 1 282
------------ / 2 556
74 Gemeene Schaapsdrift. 1 90
75 D'Heer van Maarsbergen met de Wallen, aan d’Oostzijde en
Westzijde 464
76 De Vrouw van Deijll.
A Eijkenbosch met de Wallen Weg en halve Steegh 1 571
B Utsupra 1 318
C Driesland met de Wal en halve Steegh 1 255
D Uts: 1 92
E Bouwland met de Wallen en halve Steegh 2 93
F Uts: 1 353
------------ / 9 482
77 De Vrouw van Deijll.
a Eijkenbosch met de Wal en Wegh 309
b Driesland 357
c Bouwland 1 220
------------ / 2 286
78 De Vrouw van Deijll. Eijkebosch met de Wallen rondom
-me, de booven Wegh en Steegh 9 388
79 Juffrouw Godin. Heetveld, met de bovenwegh en de
Wallen aan de West en Noordzijde 6 257
------------ / 69 7
82 228
-------------------
Te Saamen 151 235
In het Tweede Blok van de Maarnse Eng vinden we tussen de 'Agterwegh'
('Middelwegh' en
'De Groote Wegh van Wijk na Amersfoort' evenals in het eerste blok een
aantal strookvormige percelen 1-5.
Dit ondersteunt de hypothese dat deze stroken samen met die van het Eerste
Blok wellicht het oudste deel van deze ontginning vormen en dat de rest
er later bijgekomen is.
Dit is zeker in het tweede blok het geval waar een grote hoeveelheid
losse percelen zonder veel onderlinge samenhang te zien zijn die voor
een belangrijk deel worden omschreven als Driest- en/of Heetveld.
Een opvallend element wordt gevormd door percelen 6 en 39 die te boek staan als Gemeene Schaapsdrift. Even verderop nadat de 'De Wegh na Utrecht' ('bovenwegh' is overgestoken zien we een smal perceel 41 - Bouwland(?) uitkomen op het trapeziumvormige complex 40 dat uit drie percelen dries- en heetveld bestaat en keurig is omwald. Dit moet allemaal haast wel gepland zijn, maar het zal niet de bedoeling geweest zijn om de schapen naar dit stuk land te sturen.
In de rechterhelft vinden we de complexen 76-79 die behoren aan De Vrouw van Deijll die naast bouw- en driesland kennelijk ook een belangrijk areaal heeft bestemd aan bosbouw. De lijnen zijn bijna allemaal keurig recht en het lijkt er sterk op dat hier zeer planmatig te werk gegaan werd.
Het beeld dat we de Maarnse Eng overziende krijgen is toch van een vrij klein onderdeel dat nog de oude strookvormige ontginning laat zien naast een veelheid aan nieuwe percelen. Misschien was dit laatste wel een motief om in een nieuwe kaart alle voord die tijd relatief recente ontwikkelingen van vóór 1750 op ontginningsgebied weer eens goed in beeld te brengen.
Dan nu een overzicht van de eigenaren van het Eerste Blok van de Maarnse Eng. Per eigenaar wordt gekeken naar productief land, zoals hofsteden, bouwland, bos en weide en niet productief land zoals dries- en heetveld en duinen.
Eigenaar Aantal Productief Nietprod Totaal Ha %
-----------------------------------------------------------------------------------
D'Heer van Maersbergen 46 29 289 41 366 71 55 60,5 47,0
De Vrouw van Deijll 10 18 452 3 104 21 556 18,7 14,5
Juffrouw Godin 10 3 131 13 396 16 527 14,4 11,1
Capittel ten Dom t'Utregt 9 5 21 9 373 14 394 12,5 9,7
Hendrik Klaass Veenendaal 9 2 476 6 436 9 312 8,1 6,3
Onbekend 7 0 0 5 396 5 396 4,8 3,7
Gemeene Schaapsdrift 3 0 0 5 330 5 330 4,7 3,7
Harmen Jacobss van Maanen 3 0 224 2 430 3 54 2,6 2,0
Wed Jorden Janss 1 1 270 0 0 1 270 1,2 1,0
Kornelia Toniss Veldhuijsen 2 0 379 0 382 1 161 1,1 0,8
Neeltje Evertss 1 0 180 0 0 0 180 0,3 0,2
-----------------------------------------------------------------------------------
Totaal 101 62 22 89 213 151 235 128,9 100,0
Opvallend in het tweede blok is in de eerste plaats dat de hoeveelheid productief
land zoals bouwland en eikebos duidelijk minder is dan de rest.
In de tweede plaats zien we dat D'Heer van Maersbergen bijna de helft van alle
grond in eigendom heeft, de Vrouw van Deijll van hofstede de Haer en Juffrouw Godin
van hofstede Eijckelenborgh bezitten ongeveer een kwart.
Voor de gewone man en vrouw rest hier slechts 4% van het geheel.
Let wel, het gaat hier allemaal om grond bezit, het grondgebruik kan natuurlijk
ook inhouden dat er hofsteden met bijbehorende grond of losse percelen verpacht
werden.
De kaart bevat de oude Haar ontginning en de veel jongere, omstreeks 1646 definitief
verdeelde Meent die hier eerst wordt toegelicht.
Bovenaan de kaart loopt de 'Grift off Weetersloot (Woudenbergse Grift) met daarlangs de Slappendelschen Dijk met individueel getekende bomen. Daar beneden vinden we de Meent met regelmatige stroken links en rechts van de op deze kaart onbenoemde 'Maarensche Meent- of Koeijsteegh' (Meentsteeg). Opvallend zijn de twee donkergroen gekleurde percelen waarop tabak werd geteeld. Afgezien van de percelen 2 en 12b die als bouwland beschreven worden is dit een weidegebied. Links en rechts wordt de Meent begrensd door 'Landen onder Woudenbergh geleegen'. Helemaal rechts loopt de 'Maarnsche Dijk' (Ringelpoel). Beneden wordt de Meent begrensd door een waarschijnlijk 12e eeuwse watergang de 'Heygraaff' (Heigraaf) waarlangs helemaal links een 'Kaade' loopt ter hoogte van de twee niet tiendplichtige percelen. Op de Meent stond in die tijd nog géén bebouwing. Wie nu over de Meentsteeg wandelt vindt vrijwel alle percelen onveranderd terug.
De Heigraaf is de bovengrens van de Haar, een hoger gelegen zandrug die waarschijnlijk al in de 12e eeuw voor een deel ontgonnen was. Hier vinden we voornamelijk bouwland en de oude hofsteden De Haer (waar het gebied z'n naam aan ontleent), Eijckelenburgh en Mandersloot. Naast bouwland is rechts vrij veel driesveld (braakliggende akkers) te vinden. Ook hier prachtige kleuren, veel detailering van de begroeiïng langs lanen en op de wallen, hooibergen in vogelvluchtperspectief en twee achthoekige schaapskooien. Bij hofstede de Haar is een aftakking in de Heigraaf te zien met twee eilandjes. Beneden wordt de Haar begrensd door de op deze kaart onbenoemde 'Birckse Steegh' (Dwarsweg) en rechts door de 'Geweesene Kooij' in 't Veen. Ook de oude Haar ontginning is nagenoeg helemaal zichzelf gebleven en kan ook nu nog bewonderd worden. De toegangsweg naar de Haer en Eijckelenburgh is er nog steeds, alleen de aftakking naar rechts die naar rechts midden door het gebied loopt is tot aan de Meentsteeg onderdeel van de camping en verderop verdwenen. Van rechts is er nog een gedeelte ingebruikt als privé oprijlaan naar het moderne landhuis Mandersloot.
Linksboven op de kaart geeft de Leeuw een korte toelichting. Hij noemt expliciet het feit dat geen van de eigenaren tiendvrijheid 'predendeert'. Tiendvrijheid werd vaak voor een bepaalde periode verleend bij nieuwe ontginningen Het was kennelijk een zorg van het kapittel dat landeigenaren ten onrechte beweerden dat ze nog tiendvrijheid hadden.
In de Maanden Maji en Septembris des jaars xvijC-een&vijftigh
heb ik ondergeß Landmeeter s Hoofs van Utrecht op ordre van de
Wel Ed: Eerw: Heeren
Dom Decan en Capittule ten Dom 't Utrecht, op aanwijsing van
Jacobus Achterbergh
en Jan Vermeer Tiendkervers van des Capittels Tienden geleegen
onder Maaren, gemeeten
het eerste gedeelte van het derde Blok van Manderen genaamt
de HAER in
deese Caarte afgebeelt, zonder dat mij eenige Landen daarin zijn
voorgekomen, Waar
van d'Eijgenaars Tiendvrijheid pretenderen, dan alleen de Landen
van Vrouwe Margareta
Elisabeth Godin Weduwe van wijlen den Heer Jan Tielens, in het
Blok geleegen: Welke
de Tiend daarvan, van het Capittel in Erfpagt hout: En heb deselve
groot bevonden
als in dorso deeser is genoteerd. Des t'oirconde deesen geteekend
op den 8e Martii 1752.
[Handtekening:] M de Leeuw
Landmeter.
Op de achterzijde van de kaart van de Meent en de Haar wordt een beschrijving gegeven van alle percelen naar eigenaar, soort gebruik en grootte. In deze paragraaf volgt de transcriptie van de gedetailleerde beschrijving van de percelen 1-19 van het eerste deel van het derde blok, de Meent.
Groote der Landen gelegen in het eerste deel van het derde Blok
van Manderen in het gemeen genaamt de HAAR in MAAREN onder den gerechte
van MAAREN en MAERSBERGEN
met de naamen der Eijgenaars van dien, volgens opgaave van Hendrik Klaaß
Veenendaal Scheepen aldaar, zijnde alle
tiendschuldig aan het Capittel ten Dom t'UTRECHT.
Merg: Roede
En eerst de landen genaamt de Meent geleegen tusschen
De Heygraaf en de Grift.
Ten noorden de Meend of Koeijsteegh.
En eerst de Landen genaamt de Meent geleegen tusschen
de Heygraaf en de Grift.
Ten noorden van de Meend of Koeijsteegh.
1 Hermen Jacobß van Maanen
Tabaksland met den Dijk en halve Steegh 1 95
2 Maria Wed. Van Isbrand
Bouwland met de halve Steegh 269
3 Melis Hendrikß:
Weijland met de halve Steegh 386
4 D'Heer van Maarsbergen
Weijland met de halve Steegh 3 31
5 Klaas Hendrikß:
Weijland met de halve Steegh 4 40
6 Aart Hendrikß:
Weijland met de halve Steegh 3 53
7 Het Capittel ten DOM t'Utrecht
Weijland met de halve Steegh 4 60
8 Harmen Jacobß van Maanen
A Weijland met de halve Steegh 1 328
Jorden Janß weduwe
B Weijland met de halve Steegh 1 447
------------ / 3 175
9 Hendrik Klaaß Veenendaal
Weijland met de halve Steegh 3 156
10 Vro. M: E: Godin Wed. van Heer Tielens
Weijland met de halve Steegh 4 76 NB: d'Eyge
-naresse heeft
11 Vro. M: E: Godin Wed. van Heer Tielens de Tiend hier
A Weijland met de Kaade jeegens de Heijgraaf 2 267 van in Erff-
B Weijland met dito Kaade en d’halve Steegh 2 420 -pagt.
-------- / 5 87
------------ / 9 163
Aan de Zuijdzijde van de MeentSteegh
12 Harmen Jacobß van Maanen
a Weijland met den Dijk en halve Steegh 2 519
b Bouwland met den Dijk 1 489
c Tabaksland met den Dijk 353
------------ / 5 161
13 D'Heer van Maarsbergen
Weijland met de halve Steegh 5 206
14 D'Heer van Maarsbergen
Weijland met de halve Steegh 5 261
15 Vro. M: E: Godin Wed. Van Heer Tielens
Weijland met de halve Steegh, waar van d'Eygenaresse de Tiend
in Erfpagt heeft 4 64
16 D'Heer van Maarsbergen
Weijland met de halve Steegh 4 106
17 D'Heer van Maarsbergen
Weijland met de halve Steegh 4 48
18 D'Heer van Maarsbergen
Weijland met de halve Steegh 3 544
19 Peeter Hendrikß
Weijland met d'halve Wegh 3 254
--------
Dusverre de Meendlanden, bedraagende 68 72
De verdeling van de Meent is waarschijnlijk al vóór 1646 begonnen.
Het gaat om een laag gebied dat door de buurtgenoten van de Maarnse Eng
en de Haar gezamelijk als weidegebied werd gebruikt,
We zien dan ook de eigenaren van grond in beide oude ontginningen terugkomen
in de Meent waar ze bij de verdeling van 1646 concrete percelen kregen
toegewezen.
Hier volgt een overzicht van de eigenaren van de Meent. Per eigenaar wordt gekeken naar productief land, zoals hofsteden, bouwland, bos en weide en niet productief land zoals dries- en heetveld en duinen.
Eigenaar Aantal Productief Nietprod Totaal Ha %
-----------------------------------------------------------------------------------
D'Heer van Maersbergen 6 25 596 0 0 25 596 60,5 46,9
Vro. M: E: Godin Wed. 4 13 227 0 0 13 227 18,7 14,5
Hennen Jacobß van Maanen 5 7 584 0 0 7 584 14,5 11,2
Capittel ten Dom t'Utregt 1 4 60 0 0 4 60 12,5 9,7
Klaas Hendrikß 1 4 40 0 0 4 40 8,1 6,3
Peeter Hendrikß 1 3 254 0 0 3 254 4,8 3,7
Hendrik Klaaß Veenendaal 1 3 156 0 0 3 156 4,7 3,7
Aart Hendrikß 1 3 53 0 0 3 53 2,6 2,0
Wed Jorden Janss 1 1 447 0 0 1 447 1,2 1,0
Melis Hendrikß 1 0 386 0 0 0 386 1,1 0,8
Maria Wed van Isbrand 1 0 269 0 0 0 269 0,3 0,2
-----------------------------------------------------------------------------------
Totaal 23 68 72 0 0 68 72 58,0 100,0
We zien in de Meent als jonge ontginning nauwelijks versnippering, vrij grote
percelen en geen onproductieve percelen zoals driest en heetveld.
Er zijn in de Meen géén hofsteden of schaapskooien aanwezig.
Opvallend is dat in de Meent naast weide toch nog enig bouwland aanwezig is, in de
buurt van de Griftdijk.
Hieronder zijn zelfs twee percelen tabaksland.
20 Peeter Hendrikß
A Weijland 1 401
B Dries en Heijvelden tot aan de halve wegh 1 19
------------ / 2 420
21 D'Heer van Maarsbergen
a Weijland met de steegh en d’halve Wegh 1 370
b De hofsteede genaamt MANDERSLOOT met de
Steegen en Annexen 1 144
c Bouwland met de Wallen ten Noordwesten en
Zuijdwesten en de halve wegh 2 160
d Weijland 552
e Bouwland met de Wallen en de halve wegh 276
------------ / 6 302
22 D'Heer van Maarsbergen
Bouwland met de halve wegen of Steegen 1 561
23 D'Heer van Maarsbergen
A Driesland met d'halve steegh en de Wallen ten Oosten
en Zuijden 1 450
B Driesland met de Wal ten Zuijden 2 29
C Omgeploegt Heetveld met de Wal ten zuijden 391
D Omgeploegt Heetveld en de Wallen ten Zuijden
en Westen 413
------------ / 5 83
24 D'Heer van Maarsbergen
a Driesland met Noorder en Oosterwal met d'halve
Steegh 2 470
b Driesland met de Walten westen 376
c Driesland met de Wallen ten Noorden en Westen 500
------------ / 4 146
25 D'Heer van Maarsbergen
Driesveld met d'halve Oostersteeg en de Wallen voor en agter 594
26 Vro. M: E: Godin Wed. Van Heer Tielens
Bouwland met de wallen rondom en d'halve Weegen
of Steegen aan de Noord en Oostzijden 4 291
27 Vro. M: E: Godin Wed. Van Heer Tielens
A Bouwland met de halve Steegen en Wallen
aan de Noord en Oost zijde, en Westerwal 2 473 De Tiend van
B Bouwland met de Wal aan de Westzijde en de Wallen met deese Landen
d'halve Steegen aan d'Oost en Zuijdzijde 3 224 hout d'Eyge
-------- / 6 97 -naresse in
28 Vro. M: E: Godin Wed. Van Heer Tielens Erfpagt.
a De hofsteede EYCKELENBORGH, met de Heij- [26-28]
graaf, de Wallen en halve Steegen aan de West
en Noord zijde 3 134
b Weijland met de Heijgraaff 1 208
c Bouw en Weijland met de Heijgraaf en d'
halve Steegh ten Zuijden 1 224
d Bouwland met de Wallen en halve Steegen
ten Zuijden en Westen 2 191
-------- / 7 557
------------ / 18 345
29 De Vrouw van Deijll
D'Hofsteede genaamt de HAER, met de Bouwlanden,
Eijkewallen en Bosch daar aan behoorende en de Steeg of
halve Steeg aan de Zuijdzijde met de Heijgraaf 8ce[?] 3 193
[?] Twee parceelen Lands behoorende aan de Hofsteede de Haar,
[?] Tiendschuldig aan den Huijse van Nijenrode, dog volgens het
Sustenue van den Bruijker geleegen onder den Geregte van
Maaren, 't welk dus diend voor Memorie
29 De Vrouw van Deijll
A Bouwland met de Wallen aan d'Oost -Zuijd en Westzijde en de Steeg ten
Oosten, met de steeg of halve steegh ten Zuijden 1 513
B Bouwland met de Wallen aan 3 zijden, en de Steegh
ten Oosten 1 223
C Bouwland met de Wallen voor en agter en de Steegh
ten Oosten 2 428
D Bouwland met de Wallen rondom en de Steegh ten
Oosten 2 400
E Bouwland met de Wallen voor en agter en de Steegh
ten Oosten 2 400
F Bouwland met de Wallen aan 3 zijden, en de Steegh
ten Oosten 2 377
G Bouwland met de Wallen voor en agter en de Steegh
ten NoordOosten 464
H Weijland met de Wallen voor en agter, en de Steegh
ten Noorden 532
I Eijkebosch met de Wallen rondom, en de Steegh ten
Noorden 329
------------ / 16 66
-----------
59 310
Meentlanden 68 72
------------------
Te Saamen 127 382
De Haar is evenals de Eng een oud ontginningsgebied op een zandrug temidden
van laaggelegengebieden.
Vanwege deze ligging was er geen ruimte voor uitbreiding van de ontginning
zoals op de Eng bergopwaarts wel is gebeurd.
Hier volgt een overzicht van de eigenaren van de Haar. Per eigenaar wordt gekeken naar productief land, zoals hofsteden, bouwland, bos en weide en niet productief land zoals dries- en heetveld en duinen.
Eigenaar Aantal Productief Nietprod Totaal Ha %
-----------------------------------------------------------------------------------
De Vrouw van Deijll 10 19 259 0 0 19 259 16,5 32,6
D'Heer van Maarsbergen 14 9 467 9 19 18 486 16,0 31,6
Vro M: E: Godin Wed 7 18 345 0 0 18 345 15,8 31,2
Peter Hendrikß 2 1 401 1 19 2 420 2,3 4,5
-----------------------------------------------------------------------------------
Totaal 33 68 72 10 38 68 72 50,7 100,0
Opvallend is dat de Haar vrijwel geheel in het bezit is van een drietal
grootgrondbezitters.
Peter Hendriks is de enige 'gewone man' die er nog twee percelen bezit.
De kaart toont de details van de relatief nieuwe ontginning van de in 1646 verdeelde gemeenschappelijke gebieden de Birck en het Veen.
De Birck wordt boven begrensd door de onbenoemde 'Birckse Steegh' (Dwarsweg). Links is de onbenoemde 'Veenendaalse Steegh' (Laan van Laagkanje) ruwweg de begrenzing van dit gebied en rechts de 'koeijdijk of Steegh' (Schapendrift-Bakkersweg). De benedengrens is wat lastiger aan te duiden, kennelijk ook voor de kaartenmaker want hij noteert hierbij:
Het Gestippelde is alhier aangevuld in opsigt van No 9 na een
Copia Autenticq van een Kaart van de Meeting in Septemb 1659
gedaan door den Landmeter D. V. Groenov
en verder na een Kaart apparentelijk te vooren gemaakt van de
Verdeeling der Landen in deesen begreepen sonder datum en
naam des Maakers, welke uijtgenomen eenige weij-
-nige Verandering, met'er tijd voorgevallen, mijj vrij accuraat
is voor gekoomen.
De kaartenmaker verwijst hier naar de verdwenen kaart van Eijckelenburgh
van Dirk van Groenou waarvan de Roy in 1670 een kopie (Dom914-2) heeft gemaakt
en naar de verdelingskaart van 1646 (Dom915).
Het was lastig om dit gebied in kaart te brengen, hoogstwaarschijnlijk omdat
het terrein hier op vrij grote schaal verstoven was.
Dit blijkt ook uit de perceelsbeschrijvingen van stroken 10, 11 en 12 beneden.
Voor de rest is te zien dat sinds 1646 de stroken zijn verdeeld in percelen
en dat er ontgonnen is.
Midden door het terrein loopt van boven naar beneden de Droststeeg en daar
kan ook nu nog gewandeld worden.
Rechts van de Birck ligt het Veen, verdeeld in 1646 en daarna ontgonnen. Bovenaan ligt de toen al voormalige eendenkooi keurig uitgewerkt met wallen, paden en perceeltjes. Opvallend is dat de hoeve Aalendall in strook 18 verdwenen is, op de kaart Dom914-2 van de Roy komt deze nog voor. Verder is er ook géén bebouwing te vinden in het Veen. Opvallend is dat er in het Veen enkele percelen bouwland beschreven staan maar de grote meerderheid bestaat uit heet- en driesveld en is dus niet productief. De ontginning van het Veen was tot dan toe geen groot succes gebleken!
Onder op de kaart geeft de Leeuw een korte toelichting.
In de Maanden Maji en Septemb: Ao 1751
heb ik ondergeß: Landmeeter s Hoofs van Utrecht op Ordre van de
Wel Ed: Eerw: Heeren Dom Decan en Capittule ten Dom 't Utrecht, op
aanwijsing
van Jacobus Achterbergh en Jan Vermeer Tiendkervers van desselfs
Tienden geleegen onder Maaren, gemeeten het tweede Gedeelte van
het derde Blok van Manderen genaamt de
BIRCK, in deese Caarte afgebeelt, zonder dat mij eenige Landen daarin
zijn voorgekomen
Waar van d'Eijgenaars Tiendvrijheid pretenderen, dan alleen de Landen
van Vrouwe Margareta Elisabeth
Godin Wed. van Wijlen den Heer Jan Tielens, in dit Blok geleegen,
Welke de Tiend daarvan, van 't Capittel in
Erfpagt houd: en heb deselve groot bevonden, als in dorso deeses is
genoteert. Des t'Oirconde deesen geteekend op den 8e Martii 1752.
[Handtekening:] M de Leeuw
Landmeter.
Op de achterzijde van de kaart van de Birck en het Veen wordt een beschrijving gegeven van alle percelen naar eigenaar, soort gebruik en grootte. In deze paragraaf volgt de transcriptie van de gedetailleerde beschrijving van de percelen 1-12 van het tweede deel van het derde blok, de Birck.
Grootte der Landen geleegen in het tweede deel van het derde Blok van MANDE-
REN in het gemeen genaamd de BIRCK in MAAREN, onder den Gerechte van MAAREN
en MAERSBERGEN. met de naamen
der Eygenaaren van dien, volgens opgaave van Hendrik Klaaß Veenendaal Scheepen
aldaar. zijnde alle Tiendschuldigh aan
het Capittel ten DOM t'UTRECHT
Landen de Birck genaamt Merg: Roede
1 Hendrik Klaaß Veenendaal
a EijkeBosch met de Wallen aan 3 zijden en de Steegh
ten Noord Oosten 310
b Bouwland met de Wal ten Noorden 179
c Weijland 84
d Bouwland 1 318
e Bouwland 244
f Bouwland met de Wal ten Oosten 324
g Bouwland met de Wal ten Westen 304
h Heijveld en Duijnen 297
------------ / 4 260
2 Hendrik Klaaß Veenendaal
A 't Voorste gedeelte van de Veenendaalsche Steegh 1 150
B 't Agterste gedeelte 291
C Heijveld 174
D Driesland 3 351
E Bouwland met de Wallen aan 3 zijden 240
F Bouwland met de Wal ten Noorden 79
G Weijland met de Wal aan de Noordzijde 55
H Bouwland met de Wallen ten Noorden en Westen 517
I Heetveld met de Wallen ten Oosten en Zuijden 1 47
K Bouwland met de Wallen ten Oosten Zuijden en Westen 4 83
L Bouwland met de Wallen ten Zuijden en Westen 390
M de Hofsteede 139
N Bouland met de Wallen aan de Noord- en de Zuidzijden 323
O Duijnen 587
------------ / 14 426
3 Hendrik Klaaß Veenendaal
a Bouland en de Wal en Steegh ten Oosten 2 76
b Hofsteede cum annexis 356
c Bouwland en Wal ten Oosten 257
d Bouwland en Wal ten Westen 2 24
e Bouwland en Wal ten Westen 1 257
f Bouwland 266
-------- / 8 436
Peeter Hendrikß
g Bouwland 1 345
h Bouwland en Wallen ten Westen en Zuijden 2 309
-------- / 4 54
------------ / 12 490
4 Hendrik Klaaß Veenendaal
A Bouland met de Voorwal en Steegen ten Oosten
en Zuijden 1 333
B Bouland met de Wal ten Westen en de Steeg ten
Zuijden 3 161
C Bouland 2 76
D Bouland 2 172
E Duijnen 324
------------ / 9 466
5 Juffrouw van Engelen
a Bouland met de voorwal en Birckse Steegh 1 228
b Bouland 2 289
c Bouland 254
d Driesland 581
-------- / 5 152
Klaas Hendrikß
e Bouwland 3 59
f Driesveld 231
g Duijnen 398
-------- / 4 88
------------ / 9 240
[6] D'Heer van Maersbergen
A Heetveld met de Wallen ten Noorden en Oosten, en
den Birkse Steegh 3 394
B Heetveld ten deele omgeploegt met de Birkse Steeg de Wallen
ten Oosten en Zuijden en d’opgaande of Middel Steegh met
de Wallen ter weederzijde van deselve 4 14
C Heetveld 471
D Bouwland 1 156
E Moeras 149
F Heetveld met de Middelsteeg en Wallen daar neevens 2 102
G Bouwland met de Wal ten Zuijden 328
H Bouwland met de Wal ten Zuijden 420
I Heetveld en Wal daar neevens 287
K Heetveld met de Wallen ten Noorden en Westen 2 117
L Heetveld met de Wallen ten Noorden en Westen 2 38
M Heetveld met de Middelsteegh en de Wallen daar beneevens
met de Wal aan de Zuijdzijde 1 345
N Heetveld met uts, en nog de Wal ten Westen 1 156
O Driesland en de Noorderwal 286
P Bouland 136
Q Bouland met de Noorder en Westerwal 337
R Bouland 486
S Bouland met de Zuijderwal en d'opgaande Steegh met de
wallen ten weederzijde van deselve 3 235
T Hofsteede met de Wallen aan 3 zijden, zijnde aan het
eijnd ten deelen Bosch 3 250
------------ / 29 507
-----------
/ 80 589
Merg: Roede
7 Jorden Janß Wed.
a Bouland en de Birckse Steegh en de Wallen ten
Oosten en Zuijden 2 592
b Driesland en de Zuijderwal 1 398
c Bouland met de Zuijderwal 2 167
d De Hofsteede met de Wal ten Westen en geweesene of versto-
vene Wal ten Zuijden 263
------------ / 7 220
8 Het Capittel ten DOM t'Utrecht
Heetveld met d'Oosterwal en de Birkse Steegh 9 397
9 Vro. M: E: Godin Wed. Van Heer Thielens
A De Noorder Steegh en de Wallen aan de Weederzijden en Voor
met de Birkse Steegh 5 299
B Bouland met de Wallen ten Oosten, Zuijden en Westen
en de Birkse Steegh 1 77
C D'Hofsteede genaamt BIRCKESTEYN met de Wallen
voor en agter en de Birkse Steegh 282
D Bouland en Eijke Bosch met de Wallen rondom en de
Birkse Steegh 1 77
E Bouland met de Wallen aan de Zuijd en West zijde met
de halve Steegh 1 372
F Bouland met de Wallen ten Zuijden, Westen en Noorden
en de halve Steegh 1 337
G Bouland met de Wallen aan de Zuijd en West zijde
en halve Steegh 2 177
H Bouland met de Wallen ten Zuijden, Westen en Noorden
en halve Steegh 2 200
I Heetveld met de Wallen aan de Zuijd en Westzijde en
halve Steegh 1 433
K Bouland met de Wal ten Zuijden en halve Steegh 395
L Bouland met de Wallen ten Zuijden en Noorden en de
halve Steegh 410
M Heetveld met de Wallen ten Zuijden, Westen en Noorden
met de halve Steegh 1 540
N Het overige gedeelte van gem: Hofsteede thans verstooven
en met Sand en Heuvels bedolven 3 216
------------ / 24 317
10 D'Heer van Maersbergen
a Bouw- en Weijland met de Voorwal en BirkseSteeg 4 382
b Birkse Bosch 217
c Het overige gedeelte verstooven en met Sand en
Heuvels bedolven 1 570
------------ / 6 509
11 Aart Hendrikß:
A Bouland met Voorwal en Birkse Steeg 1 155
B Bouland 1 178
C Weijland 119
D Bouland 61
E Bouland 1 311
F t Overige gedeelte Heijveld en met Sand bedolven 2 343
------------ / 6 567
12 De Vrouw van Deijll
a Bouland met de Wallen en Steegen aan de
Noord en Oostzijde 2 133
b Heetveld met de Wal en Steeg ten Noorden,
de Wal en Birkse Steegh ten Oosten en de
Wal en halve Koeijsteeg ten Zuijden 4 461
-------- / 6 594
D'Heer van Maersbergen
c Heetveld met de Steegh ten Noorden, de Wallen
aan d’Oost, Zuijd en Westzijden en d'halve
Koesteeg ten Zuijden 15 362
d Het overige Heijveld, Duijnen en d'halve Koeij
Steegh 12 329
-------- /28 91
------------ / 35 85
-----------
/ 90 355
80 589
-----------
Summa der Landen de Birck genoemt/171 344
De Birck is in 1646 verdeeld en is blijkens bovenstaand overzicht ongeveer een
eeuw later in redelijk mate ontgonnen.
De in 1646 uitgegeven stroken 1, 2 en 3a zijn in 1751 grotendeels in handen
van Hendrik Klaaß Veenendaal, schout en wonende op de nu verdwenen hofstede
op Hoog Kanje.
De smalle strook 3 is in 1751 onder nummer 5 geheel in handen van Juffrouw van Engelen.
Strook 4 is onder nummer 6 helemaal in handen van D'Heer van Maarsbergen waarbij
opvalt dat er nog heel wat heetveld te ontginnen is.
De smalle strook 5 is onder nummer 7 in handen van de weduwe van Jorden Janß,
we vinden er ook de hofstede Berkenzand.
De smalle strook 6 is in 1646 toegewezen aan het Kapittel ten Dom die het in
1751 onder nummer 8 nog steeds in bezit heeft.
Opvallend is dat deze strook er als één onontgonnen perceel heetveld bij ligt,
er is kennelijk niet ontgonnen!
De brede strook 7 kwam in 1646 in handen van David Godin en is in 1751 nog
steeds in handen van een van zijn nakomelingen.
We vinden er de Droststeeg en de hofstede Birckensteijn.
De smalle stroken 8 en 9 zijn nu als 10 en 11 in handen van respectievelijk
D'Heer van Maersbergen en Aart Hendrikß.
Nummer 10 was al bij de uitgifte in 1646 in handen van 'Meersbergen'.
De brede strook 10 tenslotte is onder nummer 12 in handen van De Vrouw van
Deijl (van hofstede de Haar) en D'Heer van Maarsbergen.
Ook deze strook ligt er grotendeels onontgonnen bij in 1751.Hier volgt een overzicht van de eigenaren van de Birck. Per eigenaar wordt gekeken naar productief land, zoals hofsteden, bouwland, bos en weide en niet productief land zoals dries- en heetveld en duinen.
Eigenaar Aantal Productief Nietprod Totaal Ha %
-----------------------------------------------------------------------------------
D'Heer van Maersbergen 24 12 297 52 270 64 567 55,3 37,9
Hendrik Klaaß Veenendaal 33 28 567 8 421 37 388 32,1 21,9
Vro M: E: Godin Wed 13 11 529 12 388 24 317 20,9 14,3
Capittel ten Dom t'Utregt 1 0 0 9 397 9 397 8,2 5,6
Jorden Janß Wed 4 5 422 1 398 7 220 6,3 4,3
De Vrouw van Deijll 2 2 133 4 461 6 594 6,0 4,1
Aart Hendrikß 6 4 224 2 343 6 567 5,9 4,0
Juffrouw van Engelen 4 2 289 2 463 5 152 4,5 3,1
Klaas Hendrikß 3 3 59 1 29 4 88 3,5 2,4
Peeter Hendrikß 2 4 54 0 0 4 54 3,5 2,4
-----------------------------------------------------------------------------------
Totaal 92 75 174 96 170 171 344 146,1 100,0
Opvallend is ook in de Birck dat de grootgrondbezitters als D'Heer van Maarsbergen
en de weduwe Godin samen met schout Handrik Veenendaal bijna driekwart van de
grond in bezit hebben.
Iets anders dat de aandacht trekt is dat benedenrand en in nog meerdere mate
de rechter benedenhoek op de kaart van de Birck een aantal percelen omvat waar
heetveld, zand en duijnen overheersen.
Blijkbaar had men in die hoek behoorlijk last van zandverstuivingen.
We zien ook dat in latere tijden deze gebieden werden gebruikt voor woningbouw.
Het is kennelijk niet goed gelukt om ze te ontginnen.
Op de achterzijde van de kaart van de Birck en het Veen wordt een beschrijving gegeven van alle percelen naar eigenaar, soort gebruik en grootte. In deze paragraaf volgt de transcriptie van de gedetailleerde beschrijving van de percelen 13-23 van het tweede deel van het derde blok, het Veen.
Landen genaamt het Veen strekkende ten Noorden van de halve Wech
genaamt de Koesteegh zuijden op tot over de soogenaamde Kooywal ofwel tot de
Heerlijkheid van Maersbergen
13 D'Heer van Maersbergen
Heetveld 15 103
14 De Vrouw van Deyll
Heetveld 7 15
15 Klaas Hendrikß
A Heetveld 2 133
B Heetveld met de Wallen ten Noorden en aan
Weederzijden 587
C Bouland en de Wallen aan beijde zijden 1 7
D Heetveld met utsupra 314
E Bouland met uts 325
F Heetveld met uts: en agterwal 242
------------ / 5 408
16 Harmen Jacobß van Manen aan de Westzijde voor een derde en Hendrik Klaaß
Veenendaal voor de overige twee derde parten aan de Oostzijde
a Heetveld 3 439
b Heetveld 1 19
F Heetveld 4 131
------------ / 8 589
17 Peeter Hendrikß
A Heetveld 3 111
B Heetveld met de Wal aan de Westzijde 2 7
C Heetveld met de Wallen aan de Noord en Westzijden 1 229
D Bouwland 1 258
F Heetveld 3 154
------------ / 11 159
18 Vro. M: E: Godin Wed. Van Heer Tielens
a De geweesene hofsteede genaamt ALENDAL met de Dries en Heetvelden
en Wallen 3 436
b Dries en Heetvelden met de Wallen te Westerzijde 2 422 De Tiend van
c Dries en Heetvelden met de Wallen rondom 3 105 deeze Landen
d Dries en Heetvelden met de Wallen aan beijde zijden 2 364 heeft Eygena
e t Geweesene BirkseBosch met de Wallen aan drie -resse in Erfpagt
zijden 2 289
------------ / 14 410
19 Het Capittel ten Dom t'Utrecht
Heetveld 5 557
20 D'Heer van Maersbergen
A Bouland 2 443
B Heet en Driesveld 4 472
------------ / 7 305
21 Jorden Janß: Wed aan de Westzyde & Aart Hendriks aan d'Oostzijde
Heetveld 4 242
22 D'Heer van Maersbergen
a Driesveld met de Birckse en halve Koeijsteeg en de Wallen
aan Noord en Oost zijden 3 402
b Heetveld met de Wallen aan de Zuijd West en Noordzijde
met de halve KoeijSteegh 9 159
c Bouwland 370
d Geploegt Heetveld &, met de Kooywal 2 243
e Driesland 354
f Bouwland met de Kooywal 506
g Geploegt Heetveld met de Kooywal 1 89
h Heetveld met de Kooy en Westerwal 1 300
------------ / 20 23
23 D'Heer van Maersbergen
D'Oude vervallen Kooy met de Dries en Heetvelden en de Wallen rondom en in
deselve met de Hoij en Heetvelden daarnaast aan de Noord en de Oostzijde geleegen
tot aan de halve Wegh, loopende van de Steegh van de Hofsteede Mandersloot genaamt
naar de Maarnsche dijk te saamen 12 176
-----------
Summa van t Veen 112 587
de Birck 171 344
-----------
Te samen 284 331
Hier volgt een overzicht van de eigenaren van het Veen. Per eigenaar wordt gekeken naar productief land, zoals hofsteden, bouwland, bos en weide en niet productief land zoals dries- en heetveld.
Eigenaar Aantal Productief Nietprod Totaal Ha %
-----------------------------------------------------------------------------------
D'Heer van Maersbergen 12 7 441 47 166 55 7 46,8 48,7
Vro M: E: Godin Wed 5 0 0 14 410 14 410 12,5 13,0
Peeter Hendrikß 5 1 258 9 501 11 159 9,6 10,0
De Vrouw van Deijll 1 0 0 7 15 7 15 6,0 6,2
Hendrik Klaaß Veenendaal 3 0 0 5 593 5 593 5,1 5,3
Capittel ten Dom t'Utrecht 1 0 0 5 557 5 557 5,0 5,2
Klaas Hendrikß 6 1 332 4 76 5 408 4,8 5,0
Harmen Jacobß van Maanen 3 0 0 2 596 2 596 2,5 2,6
Jorden Janß Wed 1 0 0 2 121 2 121 1,9 1,9
Aart Hendrikß 1 0 0 2 121 2 121 1,9 1,9
-----------------------------------------------------------------------------------
Totaal 38 10 431 96 170 112 587 96,2 100,0
Opvallend bij het Veen is dat er na de verdeling in 1646 eigenlijk heel weinig
land echt in cultuur is gebracht, meer dan 90% is na een eeuw nog steeds niet
productief.
De enige hofstede in het gebied, Alendall, staat in deze beschrijving als
een 'geweesene' hofstede.
Van de oorspronkelijke ontginningsstrook is géén van de bijbehorende percelen
in 1751 productief, er is zelfs sprake van het 'geweesene BirkseBosch'...
Waar de ontginning van de Birck voor een deel geslaagd mag heten, kan worden
gesteld dat het in het Veen, althans in 1751, bepaald géén succes was.
In het Veen behoort ongeveer de helft van de grond toe aan D'Heer van Maarsbergen.
Hieronder volgt een tabel waarin het grondbezit van de eigenaars in de ontginningsgebieden van Maarn wordt weergegeven.
Eigenaar Eng1 Eng2 Meent Haar Birck Veen Totaal Perc
--------------------------------------------------------------------------------------------
D'Heer van Maersbergen 6,34 60,54 22,14 16,02 55,31 46,85 207,19 37,41%
Juffrouw Godin 12,36 14,37 11,39 15,82 20,89 12,50 87,34 15,77%
Hendrik Klaass Veenendaal 5,68 8,11 2,78 32,06 5,10 53,72 9,70%
De Vrouw van Deijll 18,67 16,55 5,95 5,98 47,16 8,52%
Peeter Hendrikß 18,65 2,92 2,30 3,48 9,59 36,94 6,67%
Capittel ten Dom t'Utregt 12,48 3,49 8,23 5,05 29,25 5,28%
Klaas Hendrikß 13,29 3,46 3,53 4,84 25,12 4,54%
Aart Hendrikß 10,69 2,63 5,91 1,87 21,11 3,81%
Hermen Jacobß van Maanen 2,05 2,63 6,79 2,55 14,02 2,53%
De Wed van Jorden Janß 2,68 1,23 1,49 6,27 1,87 13,54 2,45%
Onbekend 2,07 4,82 6,89 1,24%
Gemeene Schaapsdrift 4,73 4,73 0,85%
Juffrouw van Engelen 4,47 4,47 0,81%
Kornelia Toniss Veldhuijsen 1,08 1,08 0,20%
Melis Hendriksz: 0,55 0,55 0,10%
Maria Wed van Isbrand 0,38 0,38 0,07%
Neeltje Evertß 0,26 0,26 0,05%
--------------------------------------------------------------------------------------------
Totaal 73,81 128,93 58,01 50,68 146,11 96,21 553,76 100,00%
Percentage 13,33% 23,28% 10,48% 9,15% 26,39% 17,37% 100,00%
De getoonde oppervlaktewaarden zijn uitgedrukt in hectaren.
Bij percelen met meerdere soorten van gebruik zijn de oppervlakten per soort van gebruik
aan de hand van de kaarten zo nauwkeurig mogelijk geschat.
In bovenstaande tabel wordt zichtbaar dat D'Heer van Maarsbergen en Juffrouw Godin samen meer dan de helft van de grond van Maarn bezitten. D'Heer van Maarsbergen was in 1751 trouwens een Vrouwe namelijk Clara Constantia Tamminga, een achterkleindochter van Samuel de Marez. Juffrouw Godin is Maria Elisabeth Godin, dchter van Carel Godin en kleindochter van David Godin, de drost van Maartensdijk. Als we ook de Vrouw van Deijll, het Cappittel ten Dom en Juffrouw van Engelen gaan meerekenen dan blijkt tweederde van de grond in 'vreemde handen' te zijn. De schout Hendrik Veenendaal bezit de meeste grond, vervolgens zien we dat Peeter, Klaas en Aart Hendrikß, Hermen van Maanen en de weduwe van Jorden Janß nog voldoende eigen grond hebben voor een hoeve. Het wordt helaas uit de gegeven beschrijving niet duidelijk wie de grondgebruikers zijn, er zal natuurlijk ook sprake geweest zijn van het verpachten van hoeven en losse percelen.
In de tabel hieronder wordt een overzicht gegeven van het soort grondgebruik van de percelen in de ontgonnen gebieden van Maarn.
Percelen Eng1 Eng2 Meent Haar Birck Veen Totaal Perc
---------------------------------------------------------------------------------------
Hofstede 2,01 1,42 1,56 1,48 0,37 6,84 1,23%
Bouwland 56,28 37,78 1,93 34,49 61,29 9,55 201,32 36,36%
Weiland 54,60 5,59 0,37 60,56 10,94%
Tabaksland 1,49 1,49 0,27%
Bos 0,48 13,97 0,47 0,99 2,11 18,02 3,25% 52,05%
---------------------------------------------------------------------------------------
Driesveld 9,17 42,73 8,13 7,56 12,03 79,63 14,38%
Heetveld 5,86 28,30 0,44 56,51 72,14 163,25 29,48%
Drift/steeg 4,73 6,30 11,03 1,99%
Duinen/zand 11,41 11,41 2,06%
Moeras 0,21 0,21 0,04% 47,95%
---------------------------------------------------------------------------------------
Totaal 73,81 128,93 58,01 50,68 146,11 96,21 553,76 100,00%
Percentage 13,33% 23,28% 10,48% 9,15% 26,39% 17,37% 100,00%
Aantal 51 101 23 33 92 33 333
Gemiddeld 1,45 1,28 2,52 1,54 1,59 2,92 1,66
De tabel geeft de oppervlakten in hectaren.
De conclusie is dat slechts iets meer dan de helft van de grond als productief kan worden
gekenschetst, de andere helft leverde weinig of niets op.
Opgemerkt zij dat een zeker percentage land, benoemd als driesveld, door uitputting braak
kon liggen en dat van de heetvelden wellicht plaggen gestoken werden voor gebruik in
de schaapskooien.
De productieve grond wordt voornamelijk als bouwland en weiland gebruikt.
Productiebos is in 1751 nog nauwelijks aanwezig maar zou in de tijd daarna jaren sterk
gaan toenemen.
Volgens het kadaster van 1831 had Maarn een oppervlakte van 1166,65ha. Volgens bovenstaande gegevens was hiervan 553,76ha ontgonnen. Dit betekent dat er in Maarn nog 612,89ha aan woeste grond was, voornamelijk bestaande uit heuvelopwaarts gelegen heidevelden. De 19e eeuw met de komst van vele buitenplaatsen en grootschalige bebossing moest nog beginnen.
De volgende tabellen geven een overzicht van de hofsteden en schaapskooien in de ontgonnen gebieden van Maarn. Als de naam tussen vierkante haken staat betekent dit dat de hofstede in de beschrijving van de kaart onbenoemd is maar later de gegeven naam gekregen heeft.
Hofstede Gebied Perceel Eigenaar Schuur Hooiberg Opmerkingen
---------------------------------------------------------------------------------
Onbenoemd Eng 1 1a Peeter Hendrikß 3 2
[De Pol] Eng 1 5a Klaas Hendrikß 1 2
[Arendal] Eng 1 6a Juffrouw Godin 2 2
Onbenoemd Eng 1 7a Aart Hendrikß
Onbenoemd Eng 1 12b D'Heer van Maersbergen 1
Geregtshuijs Eng 2 1 D'Heer van Maersbergen 2 Ook herberg
Onbenoemd Eng 2 7a Neeltje Everts
Onbenoemd Eng 2 8 Kornelia Toniß Veldhuijsen
Onbenoemd Eng 2 9a D'Heer van Maersbergen Vervallen
Mandersloot Haar 21b D'Heer van Maersbergen 3
Eyckelenborgh Haar 28a Juffrouw Godin 1 1
De Haer Haar 29 De Vrouw van Deijll 4 2
[Hoog Kanje] Birck 2M Hendrik Klaaß Veenendaal
[Laag Kanje] Birck 3B Hendrik Klaaß Veenendaal 3 1
[Berkenzand] Birck 7d Jorden Janß Wed 1
Birckesteyn Birck 9C Juffrouw Godin 1 1
Alendal Veen 18 Juffrouw Godin Geweesen
---------------------------------------------------------------------------------
17 hofsteden 21 12
Tabel van Schaapskooien.
Gebied Perceel Eigenaar
---------------------------------------
Eng 1 1e Peeter Hendrikß
Eng 1 1i Onbekend
Eng 1 7b Aart Hendrikß
Eng 1 9a Hendrik Klaaß Veenendaal
Eng 2 3 D'Heer van Maersbergen
Eng 2 4 D'Heer van Maersbergen
Eng 2 72C Juffrouw Godin
Eng 2 76E De Vrouw van Deijll
Haar 21b D'Heer van Maersbergen
Haar 28a Juffrouw Godin
Birck 1C Hendrik Klaaß Veenendaal
Birck 2G Hendrik Klaaß Veenendaal
Birck 2O Hendrik Klaaß Veenendaal
Birck 6B D'Heer van Maersbergen
Birck 9G Juffrouw Godin
Veen 23 D'Heer van Maersbergen
---------------------------------------
16 schaapskooien
Er blijken in Maarn 17 hofsteden voor te komen met 21 bijgebouwen, 12 hooibergen
en 16 schaapskooien.
D'Heer van Maarsbergen, Juffrouw Godin en schout Hendrik Hendrik Klaaß Veenendaal
gaan voor het leeuwendeel hiervan, 10 hofsteden en 12 schaapskooien.
© Cultuurhistorische Commissie Maarn-Maarsbergen 2014