Inhoud
Deze kaart heeft gediend als basis voor de vaststelling van de te heffen tienden door het Domkapittel te Utrecht over de tiendblokken van Manderen. De kaart bevindt zich in het archief van Domkapittel dat onder nummer 722 is te vinden in het Utrechts Archief. De omschrijving in de inventaris luidt:
De overzichtskaart laat de ontgonnen delen van het grondgebied van Maarn zien. Kaartenmaker de Leeuw onderscheidde hierbij een zestal gebieden die hieronder kort worden beschreven. De niet ontgonnen woeste grond is als zevende opgenomen in de lijst. Bij de namen van de wegen op de kaart zijn hier en daar ter herkenning moderne straatnamen toegevoegd, vaak gaat het hierbij om gedeelten van de huidige tracé's.
Hierna volgen de transcripties van een aantal teksten die op de kaart te vinden zijn.
Nota. De Parceelen geteekend [speciale tekens] zijn tiendpligtig aan den Huijse van Nijenroode. Dog den Bruijker van de Hofsteede de Haar, waaraan zij behooren vermeijnd dat deselve onder 't geregt van Maaren geleegen zijn.
In de Maanden Aprilis, Maji en Septembris Ao 1751. heb ik ondergeß Landmeeter 's Hoofs van Utrecht op ordre van de Wel Ed. Eerw. Heeren Dom Decan en Capittule ten Dom 't Utrecht gemeeten des Capittels Tienden geleegen in Maaren, volgens de Caarten van de bijsondere Blokken bij mij gemaakt: En heb ik van 't generale Beloop van dien, zoals deselve aan den anderen geleegen en geconnecteerd zijn, deese Kaarte geformeert. Foirconde deese geteekend op den 9.e Martii 1752. [Handtekening:] M de Leeuw Landmeter
Ik ondergeschrevene Jacobus Roelofß Achterberch Tiendkerver van de Tienden gelegen onder Doorn, Darthuizen en Maaren Competeerende de WelEd Eerw Heeren Dom Decan en Kapt ten Dom 't Utrecht certifieere bij dezen ten verzoeke van welgemelde Heeren, dat ik in den jaare 1751 aan den Lantmeeter de Leeuw hebbe aangeweezen de Landen van de Vier Blokken Tienden van Manderen gelegen onder Maren en Maarsbergen; zonder daarbij eenige Landen opgegeven te hebben waarvan in de tijd van 30 a 40 jaren gedurende dewelke ik deselve gekerft hebbe, tiendvrijheid genoten of mijnes wetens gepretendeerd is. Actum den 18 Maij 1752. [handtekening] Ik ondergeschrevene Jan Vermeer, mede Tiendkerver, certificeere ten verzoeke van welgemelde Heeren dat ik dezelve Blokken tienden heb aangewezen als dezelve mij door den vorigen tiendkerver Roelof Tijmenze in wiens plaatze ik tot tienderver van hun weEd: aangesteld ben, aan mij zijn aangetoont; en gelijk ik dezelve tot heden toe gekerft hebbe. Actum Dito [handtekening]
Scheijding tusschen Maarsbergen en Maaren, volgens het Sustenue van die van Maaren de Heer van Maersbergen Sustineerd dat langs deese stippen alwaar zijn Hoog Wel Geboorne putten heeft doen graaven de Scheijding tusschen Maarsbergen en Maaren is.
Over de Limiten die hier omtrend langs loopen is Verschil tusschen den Heer van Maersbergen en den Eijgenaar van de Hofstede genaamt Heijschoten geleegen onder den Geregte van Woudenbergh
De kaart van de Maarnse Eng laat mooie ontginningspatronen zien. Onderaan loopt van links naar rechts 'De groote Wegh van Wijk na Amersfoort' (Krönerweg-Hoekenkamp) waaraan een aantal hoeven liggen. Naar rechts lijkt deze weg dood te lopen. Vanaf deze weg naar boven tot de centrale 'agter Wegh'(Maarnse Grindweg-Amersfoortseweg) zien we een aantal stroken genummerd 5 t/m 12, dan 'De Buurtsteegh' (Ted Visserweg) en vervolgens de stroken 1 t/m 5. Waarschijnlijk zijn deze stroken de eerste ontginningen waarmee de Maarnse Eng ontstond.
In het linkerdeel van de kaart zien we de stroken nog enigszins naar
boven doorlopen, rechts is duidelijk aan de percelen te zien dat er
sprake is van latere, vrij recente uitbreidingen.
Bijvoorbeeld de percelen 13, 14, 17, 18 en 19 liggen dwars, zijn strak
blokvormig en hebben eigen wallen.
Hetzelfde geldt bij 40a, b en c en 9, 10.
In de rechterhelft, het Nederste Blok is ook te zien dat de percelen
onderbroken worden door gebieden met zandduinen en (wellicht) heide.
De 'Buurtsteegh'(Ted Visserweg) loopt midden door de Eng naar boven tot
aan het Regthuijs waarvoor twee monumentale bomen getekend zijn.
Hier kwamen de buurtgenoten bijeen om te vergaderen.
Verder naar boven splitst deze weg zich in 'De Wegh na Doorn' (Amersfoortseweg)
en 'De Wegh na Driebergen' (Driebergseweg bovenlangs de Zanderij).
Van de 'agter Wegh' (Amersfoortseweg) splitst, diep ingegraven, schuin naar
boven 'De Wegh na Utrecht' af die 'De Wegh na Amersfoort' kruist bovenlangs de
Eng.
De bebouwing van de Maarnse Eng is weergegeven in rood, met de hooibergen in volgelvluchtperspectief. De achthoekige symbolen zijn schaapskooien. Bossen en wallen zijn in groen weergegeven. Bij de percelen wijzen de strepen op bouwland (ploegvoren), sommige percelen hebben dit niet en liggen wellicht braak.
Linksonder op de kaart geeft de Leeuw een korte toelichting. Hij noemt expliciet het feit dat geen van de eigenaren tiendvrijheid 'predendeert'. Tiendvrijheid werd vaak voor een bepaalde periode verleend bij nieuwe ontginningen Het was kennelijk een zorg van het kapittel dat landeigenaren ten onrechte beweerden dat ze nog tiendvrijheid hadden.
In de Maanden Aprilis, Maji 1751 heb ik ondergeß Landmeeter 's Hoofs van Utrecht op ordre van de Wel Edele en Eerwaarde. Heeren Dom Decan en Capittule ten Dom 't Utrecht, op aanwijsing van Jacobus Achterbergh en Jan Vermeer Tiend- -kervers van des Capittels Tienden geleegen onder Maaren, gemeeten de twee eerste Blokken Tienden van Maaren, genaamt het Overste en Nederste Blok van Manderen in deese Caarte afgebeelt, zonder dat mij eenige Landen daarin zijn voorgekomen, Waar van d'Eijgenaars Tiendvrijheid pretenderen; Werdende deselve twee blokken door de Buursteegh gesepareerd; en groot bevonden als in dorso deeser is genoteerd. Des t'oirconde geteekend op den 1e Septemb: 1751. [Handtekening:] M de Leeuw Landmeter
Op de achterzijde van de kaart van de Maarnse Eng wordt een beschrijving gegeven van alle percelen naar eigenaar, soort gebruik en grootte. In deze paragraaf volgt de transcriptie van de gedetailleerde beschrijving van de percelen van het Bovenste of Eerste Blok van de Maarnse Eng.
Grootte der Landen geleegen in het Overste of Eerste Blok van Manderen, in MAAREN onder den Geregte van Maaren en Maarsbergen. Met de naamen der eygenaars van dien, volgens opgave van Hendrik Klaasz: Veenendaal scheepen aldaar. Zijnde alle tiendschuldigh aan het cappittul ten Dom t' Utrecht. Merg: Roeden 1 Peeter Hendrikß a De hofsteede met de heuvels en Eijke wallen aan de oost, zuijd en westzijde en alle bouwland met d' halve agter wegh 15 520 b Driesland met d' halve wegh 1 395 c Bouland met d' halve wegh 1 146 d Bouland met uts: [als boven] 1 68 e Heetveld met uts: 597 f Bouwland met uts: 1 15 -------- / 21 541 Klaas Hendrikß g Bouwland 1 252 h Driesland 351 --------/ 2 3 Onbekend i Heetveld 2 260 Aart Hendrikß k Bouland 258 Klaas Hendrikß l Bouwland 399 Juffrouw Godin. m Driesland 175 Hendrik Klaaß Veenendaal n Bouwland 78 Juffrouw Godin o Driesland 330 Hendrik Klaaß Veenendaal p Bouwland 358 D'Heer van Maarsbergen q Driesland met d'halve Wegh 261 Juffrouw Godin q Bouwland met d'halve Wegh 357 -------- / 30 20 2 Klaas Hendrikß a Bouwland met d'halve Wegh 3 334 b Bouwland met de Wallen 1 268 c Driesland met de wallen 392 d Heetveld met de wallen 29 -------- / 5 423 3 Hendrik Klaaß Veenendaal Bouwland met de halve Wegh 1 7 4 Juffrouw Godin Bouwland met de halve Wegh 2 46 5 Klaas Hendrikß a D'Hofsteede met het bouwland en de wallen rondomme Strekkende te saa- men van de Groote wegh tot halver Agterwegh 4 566 b Bouwland met d'halve Wegh 181 -------- / 5 147 ------------ 44 43 Merg: Roede 6 Juffrouw Godin a De hofsteede met de Voorwal en het Bouwland strekkende van de Groote weg tot halver'Ag agterwegh 5 27 b Bouwland met de halve Wegh 2 364 -------- / 7 391 Klaas Hendrikß c Bouwland met de Wallen rondomme 1 593 -------- / 9 384 7 Aart Hendrikß a De Hofsteede met het Bouwland en de Wallen rondomme met d'halve Agterwegh 4 96 b Bouwland met de wallen rondsomme 2 92 c Eijke Bosch: met de Wallen aan de Noord en oostzijde 339 d Driesland 1 29 e Driesveld en bouwland met de wallen ronds -omme 2 178 f Heetveld met de Wallen rondsomme 1 543 -------- / 12 77 D'Heer van Maarsbergen g Dries en Heetveld met de Wallen rondsomme 1 429 -------- / 13 506 8 Juffrouw Godin a Driesveld en Bouwland strekkende van de Groote Wegh tot agter ter halverwegh 2 108 b Bouwland met de halve wegh 1 103 -------- / 3 211 9 Hendrik Klaaß Veenendaal a Driesland en Bouwland strekkende van de Groote Wegh tot agter ter halverwegh 3 181 b Bouwland met de halve wegh 1 379 -------- / 4 560 10 De Wed. van Jorden Janß: a Bouwland strekkende van de Groote wegh ter halver Agterwegh 2 149 b Bouwland met de halve Wegh 355 c Driesveld 181 -------- / 3 85 D'Heer van Maarsbergen d Driesveld en halve Wegh 197 -------- / 3 282 11 Hennen Jacobß van Maanen a Bouwland strekkende van groote Weg tot agter ter halverwegh 1 523 b Bouland met de halve Wegh 319 -------- / 2 242 12 D'Heer van Maarsbergen a Bouwland met de wallen rondom 266 b de Hofsteede 218 c Bouwland met de Zuijder wal 98 d Bouwland met de wallen rondom en d'halve Agterwegh 2 148 e Driesland met uts: [als boven] 1 58 f Bouwland 390 -------- / 4 578 ------------ 42 363 44 43 ------------------ Te Samen / 86 406
Opmerkelijk is dat de complexen van percelen genummerd zijn en dat er groepering tot soms in wel drie niveau's voorkomt. Per nummer kunnen allerlei verschillende eigenaren voorkomen. Wellicht is dit allemaal gevolg van splitsing door vererving en vervreemding.
Neem bijvoorbeeld het complex nummer 1. Perceel 1a - Hofstede en bouwland en 1b - Driesland bevinden zich links op de kaart in de punt tussen de 'Agterwegh' en 'De groote Wegh van Wijk na Amersfoort'. Dit zou het begin van de ontginning van deze hoeve kunnen zijn. De percelen 1c, d, e en f behoren aan dezelfde eigenaar Peeter Hendrikß en zouden latere toevoegingen kunnen zijn aan de overkant van de 'Achterwegh'. Totaal gaat het om 21 morgen en 541 roeden, ruim boven de 16 morgen die een hoeve gemiddeld mat. De percelen 1g, h en l zijn van Klaas Hendrikß (een broer van Peeter?). Het perceel 1k is van Aart Hendrikß (een broer van Peeter?). De rest van de percelen is in het bezit van mensen als Hendrik Klaaß Veenendaal - schout, Juffrouw Godin en D'Heer van Maarsbergen - grootgrondbezitters. Hoe zijn ze hier aan gekomen? Opvallend is het merkwaardig gevormde perceel 1i - Heetveld waarop een schaapskooi staat en waarvan niet bekend is wie de eigenaar is.
Als we nu complex 2 van Klaas Hendrikß er bij nemen dan valt op dat dit evenals de percelen 3 en 4 aan de overkant van de 'Agterwegh' ligt. Deze percelen 3 en 4 behoren toe aan de schout Veenendaal en juffrouw Godin en vormen een samen een soort hap uit complex 2. Zouden deze percelen door de voorlopig hypothetische oude vader Hendrik of zoon Klaas verkocht zijn? In ieder geval heeft Klaas z'n hofstede staan in 5a dat naast complex 1 gelegen is met een smal perceel 5b aan de overkant van de 'Agterwegh'.
Het naast complex 5 gelegen complex 6 is grotendeels in het bezit van juffrouw Godin maar de hiervoor genoemde Klaas Hendrikß bezit ver boven de 'Agterwegh' nog een langwerpig omwald gebogen perceel 6a. Overigens stond hier eind 20e eeuw nog de inmiddels afgebroken hofstede Arendal, zou deze naam overgenomen zijn van de 'geweesene hofstede Alendall' in het Veen, eveneens sinds 1646 in het bezit van de familie Godin? In complex 7 vinden we de hofstede van Aart Hendrikß en een aantal percelen aan beide zijden van de 'Agterwegh'. Alleen het perceel 7g - Dries- en Heetveld is van D'Heer van Maarsbergen.
Peeter, Klaas en Aart Hendrikß blijken ook gegoed te zijn in de Meent. Of ze inderdaad broers zijn is overigens de vraag. Opvallend is wél dat ze in het Eerste Blok van de Maarnse Eng veel grond bezitten. Het lijkt er sterk op dat ze dit door vererving hebben verkregen én dat ze het een en ander aan de plaatselijk notabelen en rijken hebben verkocht. Mooi is te zien hoe vanuit de strookvormige percelen aan de onderkant naar boven toe de zaak steeds onregelmatiger wordt. Zo zijn er in de Maarnse Eng meerdere voorbeelden uit te werken.
Dan nu een overzicht van de eigenaren van het Eerste Blok van de Maarnse Eng. Per eigenaar wordt gekeken naar productief land, zoals hofsteden, bouwland, bos en weide en niet productief land zoals dries- en heetveld, en duinen.
Eigenaar Aantal Productief Nietprod Totaal ha % ----------------------------------------------------------------------------------- Peeter Hendrikß 6 19 149 2 392 21 541 18,7 25,3 Klaas Hendrikß 10 14 193 1 172 15 365 13,3 18,0 Juffrouw Godin 8 12 448 1 462 14 310 12,4 16,7 Aart Hendrikß 7 8 274 4 61 12 335 11,5 14,5 D'Heer van Maarsbergen 9 4 559 2 306 7 265 6,3 8,6 Hendrik Klaaß Veenendaal 5 6 153 250 6 403 5,7 7,7 De Wed van Jorden Janß 3 2 504 181 3 85 2,7 3,6 Onbekend 1 0 0 2 260 2 260 2,1 2,8 Hermen Jacobß van Maanen 2 2 242 0 0 2 242 2,0 2,8 ----------------------------------------------------------------------------------- 51 71 163 15 243 86 406 73,8 100,0De oppervlakten zijn uitgedrukt in morgens en roeden. De laatste twee kolommen zijn toegevoegd en laten totalen per eigenaar in hectaren en percentages zien. Het blijkt dat Peeter, Klaas en Aart Hendrikß samen 57,8% van het eerste blok bezitten. De grootgrondbezitters Juffrouw Godin van de Eijckelenborgh en D'Heer van Maarsbergen nemen samen met de schout Hendrik Klaaß Veenendaal 33% voor hun rekening.
Op de achterzijde van de kaart van de Maarnse Eng wordt een beschrijving gegeven van alle percelen naar eigenaar, soort gebruik en grootte. In deze paragraaf volgt de transcriptie van de gedetailleerde beschrijving van de percelen van het Benedenste of Tweede Blok van de Maarnse Eng.
Grootte der landen geleegen in het Neederste of Tweede blok van Manderen, in Maaren onder den geregte van Maaren en Maarsbergen. Met de naamen der eygenaars van dien, volgens opgave van Hendrik Klaasß: Veenendaal Scheepen aldaar. Zijnde alle Tiend- schuldigh aan het CAPPITTEL ten DOM t'Utrecht. Merg: Roede Landen strekkende van groote Amersfoortse Wegh tot de halve Middelwegh 1 D'Heer van Maarsbergen. Eijkebosch met d'Hofstede van de Herberge oft Geregtshuijs, met de geheele Buursteeg 2 457 2 D'Heer van Maarsbergen. Bouland, en 't gedeelte van de Hofstede met de gehele Zuijderwal 3 476 3 D'Heer van Maarsbergen. Bouland, en het andere gedeelte van d'Hofsteede voor 't zelve met den Noorderwal 4 351 4 D'Heer van Maarsbergen. Bouland met de Noorderwal 4 328 5 D'Heer van Maarsbergen. Bouland met de Noorderwal 3 512 6 De gemeene Schaapsdrift. Met de Duijnen agter aan Zuijdzijde 1 563 7 Neeltje Everts. a Hofsteede en Bouwland 180 Het Capittel ten Dom t’Utregt b Bouwland 2 412 c Driesland 3 431 d Heetveld met de Duynen daaragter 1 339 -------- / 7 582 ------------ / 8 162 8 Kornelia Toniß Veldhuijsen. Hofsteede en Bouland met de Duijnen agter deselve 379 9 D'Heer van Maarsbergen. a Driesland met de vervalle Hofsteede, Steeg en Zuijder en Wester wallen 1 162 b Bouwland en Zuijderwal 1 259 c Driesvelt, met de Zuijderwal en de Duijnen Daaragter 1 90 ------------ / 3 511 10 D'Heer van Maarsbergen A Driesland met de Wallen ten weederzijde 1 161 B Utsupra 1 343 C EijkeBosch, Heetvelt, en Wallen met de Duijnen daaragter 579 ------------ / 3 483 11 D'Heer van Maarsbergen. Heetveld, met de wallen rondom en Duijnen daar agter 5 146 Landen boven of ten Westen de Middelwegh 12 D'Heer van Maarsbergen. Bouwland met de Buursteegh 1 346 13 D'Heer van Maarsbergen. Driesland met de Wallen rondomme 1 512 14 Jorden Janß: Wed. Bouwland 1 270 15 Juffrouw Godin. Driesland 430 16 Hendrik Klaaß Veenendaal. Driesland 355 17 D'Heer van Maarsbergen. Driesland met de Wallen rondsomme 1 256 18 Hendrik Klaaß Veenendaal. Driesland 508 19 D'Heer van Maarsbergen. Heetveld met de Wallen rondsomme 2 441 20 D'Heer van Maarsbergen. Driesland 1 31 21 D'Heer van Maarsbergen. Heetveld met d'Amersfoortse bovenwegh 1 510 22 D'Heer van Maarsbergen. Driesland 168 23 Hermen Jacobß van Maanen. Driesland 2 234 24 D'Heer van Maarsbergen. Driesland 171 25 D'Heer van Maarsbergen. Bouwland 2 115 26 Het Capittel ten Dom 't Utrecht. Driesland 1 200 27 D'Heer van Maarsbergen. Bouwland 216 28 D'Heer van Maarsbergen. Driesland 532 29 Hendrik Klaaß Veenendaal. Bouwland 232 30 D'Heer van Maarsbergen. Bouwland 258 31 D'Heer van Maarsbergen. Driesland 424 32 D'Heer van Maarsbergen. Bouwland 2 277 33 D'Heer van Maarsbergen. Driesland 495 34 D'Heer van Maarsbergen. Bouwland 295 35 Hermen Jacobß. van Maanen. Driesland 196 36 Hermen Jacobß. van Maanen. Driesland 224 37 D'Heer van Maarsbergen. Driesland 1 594 38 Het Capittel ten Dom 't Utrecht. Driesland 238 39 Gemeene Schaapsdrift. Met de Duijnen ten weederzijde 2 277 40 D'Heer van Maarsbergen. a Driesveld met de Wallen 317 b Heetveld met de Wallen 1 556 c Heetveld met de Wallen 1 290 ------------ / 3 563 41 D'Heer van Maarsbergen. Bouwland met de halve Wegh 205 42 D'Heer van Maarsbergen. a Driesland met d’Halve Wegh 1 245 b Heetveld met de Wegh 442 ------------ / 2 87 ------------ / 82 228 Merg: Roede 43 Hendrik Klaaß Veenendaal. Driesveld met de boven en halve benedenwegh 1 447 44 Onbekend. Heetveld met de halve Wegh 1 357 45 D'Heer van Maarsbergen. Dries en Heetveld met de boven en halve benedenwegh 1 273 46 Onbekend. Heetveld met de boven en halve benedenwegh 385 47 D'Heer van Maarsbergen. Driesland en Heetveld met uts: 598 48 Onbekend. Heetveld met de boven en benedenwegh 1 90 49 Het Capittel ten Dom 't Utrecht. Driesveld met de halve weegen 1 577 50 Kornelia Toniß Velthuijsen. Driesland met uts: 382 51 D'Heer van Maarsbergen. Driesland met uts: 2 442 52 Hendrik Klaaß Veenendaal. Driesveld met de boven en halve benedenwegh 1 40 53 D'Heer van Maarsbergen. Driesland met d'halve wegh 191 54 Het Capittel ten Dom 't Utregt. Driesveld met d'halve wegh 388 55 D'Heer van Maarsbergen. Driesland met uts: 462 56 Juffrouw Godin. Bouwland met d'halve wegh 533 57 Juffrouw Godin. Bouwland 287 58 D'Heer van Maarsbergen. Driesveld 116 59 Hendrik Klaaß Veenendaal. Driesveld 1 116 60 D'Heer van Maarsbergen. Driesveld 365 61 D'Heer van Maarsbergen. Bouwland 394 62 Onbekend. Heetveld met de Wegh 240 63 Hendrik Klaaß Veenendaal. Driesveld met de boven en halve benedenweg 1 170 64 Onbekend. Heetveld met de wegh 510 65 Juffrouw Godin. Bouwland en Heetveld 366 66 Onbekend. Heetveld 340 67 Het Capittel ten Dom 't Utrecht. Bouwland 477 68 D'Heer van Maarsbergen. Driesland met d'halve wegh 508 69 Het Capittel ten Dom 't Utregt. Bouwland met d’halve wegh 1 332 70 Hendrik Klaaß Veenendaal. Bouwland met d’halve weg 1 243 71 Hendrik Klaaß Veenendaal. Bouwland met d’halve weg 1 1 72 Juffrouw Godin. A Driesveld met de Wallen en 't Heetveld met de Wegh 4 495 B Bouwland met de Wal 561 C Heetveld met de Wallen en halve wegh 1 94 D Bouwland met de Wal en halve wegh 184 E Driesland met de Wallen en halve wegh . 320 ------------ / 7 454 73 a Onbekend. Heetveld met de wegh 1 274 b D'Heer van Maarsbergen. Driesland 1 282 ------------ / 2 556 74 Gemeene Schaapsdrift. 1 90 75 D'Heer van Maarsbergen met de Wallen, aan d’Oostzijde en Westzijde 464 76 De Vrouw van Deijll. A Eijkenbosch met de Wallen Weg en halve Steegh 1 571 B Utsupra 1 318 C Driesland met de Wal en halve Steegh 1 255 D Uts: 1 92 E Bouwland met de Wallen en halve Steegh 2 93 F Uts: 1 353 ------------ / 9 482 77 De Vrouw van Deijll. a Eijkenbosch met de Wal en Wegh 309 b Driesland 357 c Bouwland 1 220 ------------ / 2 286 78 De Vrouw van Deijll. Eijkebosch met de Wallen rondom -me, de booven Wegh en Steegh 9 388 79 Juffrouw Godin. Heetveld, met de bovenwegh en de Wallen aan de West en Noordzijde 6 257 ------------ / 69 7 82 228 ------------------- Te Saamen 151 235In het Tweede Blok van de Maarnse Eng vinden we tussen de 'Agterwegh' ('Middelwegh' en 'De Groote Wegh van Wijk na Amersfoort' evenals in het eerste blok een aantal strookvormige percelen 1-5. Dit ondersteunt de hypothese dat deze stroken samen met die van het Eerste Blok wellicht het oudste deel van deze ontginning vormen en dat de rest er later bijgekomen is. Dit is zeker in het tweede blok het geval waar een grote hoeveelheid losse percelen zonder veel onderlinge samenhang te zien zijn die voor een belangrijk deel worden omschreven als Driest- en/of Heetveld.
Een opvallend element wordt gevormd door percelen 6 en 39 die te boek staan als Gemeene Schaapsdrift. Even verderop nadat de 'De Wegh na Utrecht' ('bovenwegh' is overgestoken zien we een smal perceel 41 - Bouwland(?) uitkomen op het trapeziumvormige complex 40 dat uit drie percelen dries- en heetveld bestaat en keurig is omwald. Dit moet allemaal haast wel gepland zijn, maar het zal niet de bedoeling geweest zijn om de schapen naar dit stuk land te sturen.
In de rechterhelft vinden we de complexen 76-79 die behoren aan De Vrouw van Deijll die naast bouw- en driesland kennelijk ook een belangrijk areaal heeft bestemd aan bosbouw. De lijnen zijn bijna allemaal keurig recht en het lijkt er sterk op dat hier zeer planmatig te werk gegaan werd.
Het beeld dat we de Maarnse Eng overziende krijgen is toch van een vrij klein onderdeel dat nog de oude strookvormige ontginning laat zien naast een veelheid aan nieuwe percelen. Misschien was dit laatste wel een motief om in een nieuwe kaart alle voord die tijd relatief recente ontwikkelingen van vóór 1750 op ontginningsgebied weer eens goed in beeld te brengen.
Dan nu een overzicht van de eigenaren van het Eerste Blok van de Maarnse Eng. Per eigenaar wordt gekeken naar productief land, zoals hofsteden, bouwland, bos en weide en niet productief land zoals dries- en heetveld en duinen.
Eigenaar Aantal Productief Nietprod Totaal Ha % ----------------------------------------------------------------------------------- D'Heer van Maersbergen 46 29 289 41 366 71 55 60,5 47,0 De Vrouw van Deijll 10 18 452 3 104 21 556 18,7 14,5 Juffrouw Godin 10 3 131 13 396 16 527 14,4 11,1 Capittel ten Dom t'Utregt 9 5 21 9 373 14 394 12,5 9,7 Hendrik Klaass Veenendaal 9 2 476 6 436 9 312 8,1 6,3 Onbekend 7 0 0 5 396 5 396 4,8 3,7 Gemeene Schaapsdrift 3 0 0 5 330 5 330 4,7 3,7 Harmen Jacobss van Maanen 3 0 224 2 430 3 54 2,6 2,0 Wed Jorden Janss 1 1 270 0 0 1 270 1,2 1,0 Kornelia Toniss Veldhuijsen 2 0 379 0 382 1 161 1,1 0,8 Neeltje Evertss 1 0 180 0 0 0 180 0,3 0,2 ----------------------------------------------------------------------------------- Totaal 101 62 22 89 213 151 235 128,9 100,0Opvallend in het tweede blok is in de eerste plaats dat de hoeveelheid productief land zoals bouwland en eikebos duidelijk minder is dan de rest. In de tweede plaats zien we dat D'Heer van Maersbergen bijna de helft van alle grond in eigendom heeft, de Vrouw van Deijll van hofstede de Haer en Juffrouw Godin van hofstede Eijckelenborgh bezitten ongeveer een kwart. Voor de gewone man en vrouw rest hier slechts 4% van het geheel. Let wel, het gaat hier allemaal om grond bezit, het grondgebruik kan natuurlijk ook inhouden dat er hofsteden met bijbehorende grond of losse percelen verpacht werden.
De kaart bevat de oude Haar ontginning en de veel jongere, omstreeks 1646 definitief
verdeelde Meent die hier eerst wordt toegelicht.
Bovenaan de kaart loopt de 'Grift off Weetersloot (Woudenbergse Grift) met daarlangs de Slappendelschen Dijk met individueel getekende bomen. Daar beneden vinden we de Meent met regelmatige stroken links en rechts van de op deze kaart onbenoemde 'Maarensche Meent- of Koeijsteegh' (Meentsteeg). Opvallend zijn de twee donkergroen gekleurde percelen waarop tabak werd geteeld. Afgezien van de percelen 2 en 12b die als bouwland beschreven worden is dit een weidegebied. Links en rechts wordt de Meent begrensd door 'Landen onder Woudenbergh geleegen'. Helemaal rechts loopt de 'Maarnsche Dijk' (Ringelpoel). Beneden wordt de Meent begrensd door een waarschijnlijk 12e eeuwse watergang de 'Heygraaff' (Heigraaf) waarlangs helemaal links een 'Kaade' loopt ter hoogte van de twee niet tiendplichtige percelen. Op de Meent stond in die tijd nog géén bebouwing. Wie nu over de Meentsteeg wandelt vindt vrijwel alle percelen onveranderd terug.
De Heigraaf is de bovengrens van de Haar, een hoger gelegen zandrug die waarschijnlijk al in de 12e eeuw voor een deel ontgonnen was. Hier vinden we voornamelijk bouwland en de oude hofsteden De Haer (waar het gebied z'n naam aan ontleent), Eijckelenburgh en Mandersloot. Naast bouwland is rechts vrij veel driesveld (braakliggende akkers) te vinden. Ook hier prachtige kleuren, veel detailering van de begroeiïng langs lanen en op de wallen, hooibergen in vogelvluchtperspectief en twee achthoekige schaapskooien. Bij hofstede de Haar is een aftakking in de Heigraaf te zien met twee eilandjes. Beneden wordt de Haar begrensd door de op deze kaart onbenoemde 'Birckse Steegh' (Dwarsweg) en rechts door de 'Geweesene Kooij' in 't Veen. Ook de oude Haar ontginning is nagenoeg helemaal zichzelf gebleven en kan ook nu nog bewonderd worden. De toegangsweg naar de Haer en Eijckelenburgh is er nog steeds, alleen de aftakking naar rechts die naar rechts midden door het gebied loopt is tot aan de Meentsteeg onderdeel van de camping en verderop verdwenen. Van rechts is er nog een gedeelte ingebruikt als privé oprijlaan naar het moderne landhuis Mandersloot.
Linksboven op de kaart geeft de Leeuw een korte toelichting. Hij noemt expliciet het feit dat geen van de eigenaren tiendvrijheid 'predendeert'. Tiendvrijheid werd vaak voor een bepaalde periode verleend bij nieuwe ontginningen Het was kennelijk een zorg van het kapittel dat landeigenaren ten onrechte beweerden dat ze nog tiendvrijheid hadden.
In de Maanden Maji en Septembris des jaars xvijC-een&vijftigh heb ik ondergeß Landmeeter s Hoofs van Utrecht op ordre van de Wel Ed: Eerw: Heeren Dom Decan en Capittule ten Dom 't Utrecht, op aanwijsing van Jacobus Achterbergh en Jan Vermeer Tiendkervers van des Capittels Tienden geleegen onder Maaren, gemeeten het eerste gedeelte van het derde Blok van Manderen genaamt de HAER in deese Caarte afgebeelt, zonder dat mij eenige Landen daarin zijn voorgekomen, Waar van d'Eijgenaars Tiendvrijheid pretenderen, dan alleen de Landen van Vrouwe Margareta Elisabeth Godin Weduwe van wijlen den Heer Jan Tielens, in het Blok geleegen: Welke de Tiend daarvan, van het Capittel in Erfpagt hout: En heb deselve groot bevonden als in dorso deeser is genoteerd. Des t'oirconde deesen geteekend op den 8e Martii 1752. [Handtekening:] M de Leeuw Landmeter.
Op de achterzijde van de kaart van de Meent en de Haar wordt een beschrijving gegeven van alle percelen naar eigenaar, soort gebruik en grootte. In deze paragraaf volgt de transcriptie van de gedetailleerde beschrijving van de percelen 1-19 van het eerste deel van het derde blok, de Meent.
Groote der Landen gelegen in het eerste deel van het derde Blok van Manderen in het gemeen genaamt de HAAR in MAAREN onder den gerechte van MAAREN en MAERSBERGEN met de naamen der Eijgenaars van dien, volgens opgaave van Hendrik Klaaß Veenendaal Scheepen aldaar, zijnde alle tiendschuldig aan het Capittel ten Dom t'UTRECHT. Merg: Roede En eerst de landen genaamt de Meent geleegen tusschen De Heygraaf en de Grift. Ten noorden de Meend of Koeijsteegh. En eerst de Landen genaamt de Meent geleegen tusschen de Heygraaf en de Grift. Ten noorden van de Meend of Koeijsteegh. 1 Hermen Jacobß van Maanen Tabaksland met den Dijk en halve Steegh 1 95 2 Maria Wed. Van Isbrand Bouwland met de halve Steegh 269 3 Melis Hendrikß: Weijland met de halve Steegh 386 4 D'Heer van Maarsbergen Weijland met de halve Steegh 3 31 5 Klaas Hendrikß: Weijland met de halve Steegh 4 40 6 Aart Hendrikß: Weijland met de halve Steegh 3 53 7 Het Capittel ten DOM t'Utrecht Weijland met de halve Steegh 4 60 8 Harmen Jacobß van Maanen A Weijland met de halve Steegh 1 328 Jorden Janß weduwe B Weijland met de halve Steegh 1 447 ------------ / 3 175 9 Hendrik Klaaß Veenendaal Weijland met de halve Steegh 3 156 10 Vro. M: E: Godin Wed. van Heer Tielens Weijland met de halve Steegh 4 76 NB: d'Eyge -naresse heeft 11 Vro. M: E: Godin Wed. van Heer Tielens de Tiend hier A Weijland met de Kaade jeegens de Heijgraaf 2 267 van in Erff- B Weijland met dito Kaade en d’halve Steegh 2 420 -pagt. -------- / 5 87 ------------ / 9 163 Aan de Zuijdzijde van de MeentSteegh 12 Harmen Jacobß van Maanen a Weijland met den Dijk en halve Steegh 2 519 b Bouwland met den Dijk 1 489 c Tabaksland met den Dijk 353 ------------ / 5 161 13 D'Heer van Maarsbergen Weijland met de halve Steegh 5 206 14 D'Heer van Maarsbergen Weijland met de halve Steegh 5 261 15 Vro. M: E: Godin Wed. Van Heer Tielens Weijland met de halve Steegh, waar van d'Eygenaresse de Tiend in Erfpagt heeft 4 64 16 D'Heer van Maarsbergen Weijland met de halve Steegh 4 106 17 D'Heer van Maarsbergen Weijland met de halve Steegh 4 48 18 D'Heer van Maarsbergen Weijland met de halve Steegh 3 544 19 Peeter Hendrikß Weijland met d'halve Wegh 3 254 -------- Dusverre de Meendlanden, bedraagende 68 72De verdeling van de Meent is waarschijnlijk al vóór 1646 begonnen. Het gaat om een laag gebied dat door de buurtgenoten van de Maarnse Eng en de Haar gezamelijk als weidegebied werd gebruikt, We zien dan ook de eigenaren van grond in beide oude ontginningen terugkomen in de Meent waar ze bij de verdeling van 1646 concrete percelen kregen toegewezen.
Hier volgt een overzicht van de eigenaren van de Meent. Per eigenaar wordt gekeken naar productief land, zoals hofsteden, bouwland, bos en weide en niet productief land zoals dries- en heetveld en duinen.
Eigenaar Aantal Productief Nietprod Totaal Ha % ----------------------------------------------------------------------------------- D'Heer van Maersbergen 6 25 596 0 0 25 596 60,5 46,9 Vro. M: E: Godin Wed. 4 13 227 0 0 13 227 18,7 14,5 Hennen Jacobß van Maanen 5 7 584 0 0 7 584 14,5 11,2 Capittel ten Dom t'Utregt 1 4 60 0 0 4 60 12,5 9,7 Klaas Hendrikß 1 4 40 0 0 4 40 8,1 6,3 Peeter Hendrikß 1 3 254 0 0 3 254 4,8 3,7 Hendrik Klaaß Veenendaal 1 3 156 0 0 3 156 4,7 3,7 Aart Hendrikß 1 3 53 0 0 3 53 2,6 2,0 Wed Jorden Janss 1 1 447 0 0 1 447 1,2 1,0 Melis Hendrikß 1 0 386 0 0 0 386 1,1 0,8 Maria Wed van Isbrand 1 0 269 0 0 0 269 0,3 0,2 ----------------------------------------------------------------------------------- Totaal 23 68 72 0 0 68 72 58,0 100,0We zien in de Meent als jonge ontginning nauwelijks versnippering, vrij grote percelen en geen onproductieve percelen zoals driest en heetveld. Er zijn in de Meen géén hofsteden of schaapskooien aanwezig. Opvallend is dat in de Meent naast weide toch nog enig bouwland aanwezig is, in de buurt van de Griftdijk. Hieronder zijn zelfs twee percelen tabaksland.
20 Peeter Hendrikß A Weijland 1 401 B Dries en Heijvelden tot aan de halve wegh 1 19 ------------ / 2 420 21 D'Heer van Maarsbergen a Weijland met de steegh en d’halve Wegh 1 370 b De hofsteede genaamt MANDERSLOOT met de Steegen en Annexen 1 144 c Bouwland met de Wallen ten Noordwesten en Zuijdwesten en de halve wegh 2 160 d Weijland 552 e Bouwland met de Wallen en de halve wegh 276 ------------ / 6 302 22 D'Heer van Maarsbergen Bouwland met de halve wegen of Steegen 1 561 23 D'Heer van Maarsbergen A Driesland met d'halve steegh en de Wallen ten Oosten en Zuijden 1 450 B Driesland met de Wal ten Zuijden 2 29 C Omgeploegt Heetveld met de Wal ten zuijden 391 D Omgeploegt Heetveld en de Wallen ten Zuijden en Westen 413 ------------ / 5 83 24 D'Heer van Maarsbergen a Driesland met Noorder en Oosterwal met d'halve Steegh 2 470 b Driesland met de Walten westen 376 c Driesland met de Wallen ten Noorden en Westen 500 ------------ / 4 146 25 D'Heer van Maarsbergen Driesveld met d'halve Oostersteeg en de Wallen voor en agter 594 26 Vro. M: E: Godin Wed. Van Heer Tielens Bouwland met de wallen rondom en d'halve Weegen of Steegen aan de Noord en Oostzijden 4 291 27 Vro. M: E: Godin Wed. Van Heer Tielens A Bouwland met de halve Steegen en Wallen aan de Noord en Oost zijde, en Westerwal 2 473 De Tiend van B Bouwland met de Wal aan de Westzijde en de Wallen met deese Landen d'halve Steegen aan d'Oost en Zuijdzijde 3 224 hout d'Eyge -------- / 6 97 -naresse in 28 Vro. M: E: Godin Wed. Van Heer Tielens Erfpagt. a De hofsteede EYCKELENBORGH, met de Heij- [26-28] graaf, de Wallen en halve Steegen aan de West en Noord zijde 3 134 b Weijland met de Heijgraaff 1 208 c Bouw en Weijland met de Heijgraaf en d' halve Steegh ten Zuijden 1 224 d Bouwland met de Wallen en halve Steegen ten Zuijden en Westen 2 191 -------- / 7 557 ------------ / 18 345 29 De Vrouw van Deijll D'Hofsteede genaamt de HAER, met de Bouwlanden, Eijkewallen en Bosch daar aan behoorende en de Steeg of halve Steeg aan de Zuijdzijde met de Heijgraaf 8ce[?] 3 193 [?] Twee parceelen Lands behoorende aan de Hofsteede de Haar, [?] Tiendschuldig aan den Huijse van Nijenrode, dog volgens het Sustenue van den Bruijker geleegen onder den Geregte van Maaren, 't welk dus diend voor Memorie 29 De Vrouw van Deijll A Bouwland met de Wallen aan d'Oost -Zuijd en Westzijde en de Steeg ten Oosten, met de steeg of halve steegh ten Zuijden 1 513 B Bouwland met de Wallen aan 3 zijden, en de Steegh ten Oosten 1 223 C Bouwland met de Wallen voor en agter en de Steegh ten Oosten 2 428 D Bouwland met de Wallen rondom en de Steegh ten Oosten 2 400 E Bouwland met de Wallen voor en agter en de Steegh ten Oosten 2 400 F Bouwland met de Wallen aan 3 zijden, en de Steegh ten Oosten 2 377 G Bouwland met de Wallen voor en agter en de Steegh ten NoordOosten 464 H Weijland met de Wallen voor en agter, en de Steegh ten Noorden 532 I Eijkebosch met de Wallen rondom, en de Steegh ten Noorden 329 ------------ / 16 66 ----------- 59 310 Meentlanden 68 72 ------------------ Te Saamen 127 382De Haar is evenals de Eng een oud ontginningsgebied op een zandrug temidden van laaggelegengebieden. Vanwege deze ligging was er geen ruimte voor uitbreiding van de ontginning zoals op de Eng bergopwaarts wel is gebeurd.
Hier volgt een overzicht van de eigenaren van de Haar. Per eigenaar wordt gekeken naar productief land, zoals hofsteden, bouwland, bos en weide en niet productief land zoals dries- en heetveld en duinen.
Eigenaar Aantal Productief Nietprod Totaal Ha % ----------------------------------------------------------------------------------- De Vrouw van Deijll 10 19 259 0 0 19 259 16,5 32,6 D'Heer van Maarsbergen 14 9 467 9 19 18 486 16,0 31,6 Vro M: E: Godin Wed 7 18 345 0 0 18 345 15,8 31,2 Peter Hendrikß 2 1 401 1 19 2 420 2,3 4,5 ----------------------------------------------------------------------------------- Totaal 33 68 72 10 38 68 72 50,7 100,0Opvallend is dat de Haar vrijwel geheel in het bezit is van een drietal grootgrondbezitters. Peter Hendriks is de enige 'gewone man' die er nog twee percelen bezit.
De kaart toont de details van de relatief nieuwe ontginning van de in 1646 verdeelde gemeenschappelijke gebieden de Birck en het Veen.
De Birck wordt boven begrensd door de onbenoemde 'Birckse Steegh' (Dwarsweg). Links is de onbenoemde 'Veenendaalse Steegh' (Laan van Laagkanje) ruwweg de begrenzing van dit gebied en rechts de 'koeijdijk of Steegh' (Schapendrift-Bakkersweg). De benedengrens is wat lastiger aan te duiden, kennelijk ook voor de kaartenmaker want hij noteert hierbij:
Het Gestippelde is alhier aangevuld in opsigt van No 9 na een Copia Autenticq van een Kaart van de Meeting in Septemb 1659 gedaan door den Landmeter D. V. Groenov en verder na een Kaart apparentelijk te vooren gemaakt van de Verdeeling der Landen in deesen begreepen sonder datum en naam des Maakers, welke uijtgenomen eenige weij- -nige Verandering, met'er tijd voorgevallen, mijj vrij accuraat is voor gekoomen.De kaartenmaker verwijst hier naar de verdwenen kaart van Eijckelenburgh van Dirk van Groenou waarvan de Roy in 1670 een kopie (Dom914-2) heeft gemaakt en naar de verdelingskaart van 1646 (Dom915). Het was lastig om dit gebied in kaart te brengen, hoogstwaarschijnlijk omdat het terrein hier op vrij grote schaal verstoven was. Dit blijkt ook uit de perceelsbeschrijvingen van stroken 10, 11 en 12 beneden. Voor de rest is te zien dat sinds 1646 de stroken zijn verdeeld in percelen en dat er ontgonnen is. Midden door het terrein loopt van boven naar beneden de Droststeeg en daar kan ook nu nog gewandeld worden.
Rechts van de Birck ligt het Veen, verdeeld in 1646 en daarna ontgonnen. Bovenaan ligt de toen al voormalige eendenkooi keurig uitgewerkt met wallen, paden en perceeltjes. Opvallend is dat de hoeve Aalendall in strook 18 verdwenen is, op de kaart Dom914-2 van de Roy komt deze nog voor. Verder is er ook géén bebouwing te vinden in het Veen. Opvallend is dat er in het Veen enkele percelen bouwland beschreven staan maar de grote meerderheid bestaat uit heet- en driesveld en is dus niet productief. De ontginning van het Veen was tot dan toe geen groot succes gebleken!
Onder op de kaart geeft de Leeuw een korte toelichting.
In de Maanden Maji en Septemb: Ao 1751 heb ik ondergeß: Landmeeter s Hoofs van Utrecht op Ordre van de Wel Ed: Eerw: Heeren Dom Decan en Capittule ten Dom 't Utrecht, op aanwijsing van Jacobus Achterbergh en Jan Vermeer Tiendkervers van desselfs Tienden geleegen onder Maaren, gemeeten het tweede Gedeelte van het derde Blok van Manderen genaamt de BIRCK, in deese Caarte afgebeelt, zonder dat mij eenige Landen daarin zijn voorgekomen Waar van d'Eijgenaars Tiendvrijheid pretenderen, dan alleen de Landen van Vrouwe Margareta Elisabeth Godin Wed. van Wijlen den Heer Jan Tielens, in dit Blok geleegen, Welke de Tiend daarvan, van 't Capittel in Erfpagt houd: en heb deselve groot bevonden, als in dorso deeses is genoteert. Des t'Oirconde deesen geteekend op den 8e Martii 1752. [Handtekening:] M de Leeuw Landmeter.
Op de achterzijde van de kaart van de Birck en het Veen wordt een beschrijving gegeven van alle percelen naar eigenaar, soort gebruik en grootte. In deze paragraaf volgt de transcriptie van de gedetailleerde beschrijving van de percelen 1-12 van het tweede deel van het derde blok, de Birck.
Grootte der Landen geleegen in het tweede deel van het derde Blok van MANDE- REN in het gemeen genaamd de BIRCK in MAAREN, onder den Gerechte van MAAREN en MAERSBERGEN. met de naamen der Eygenaaren van dien, volgens opgaave van Hendrik Klaaß Veenendaal Scheepen aldaar. zijnde alle Tiendschuldigh aan het Capittel ten DOM t'UTRECHT Landen de Birck genaamt Merg: Roede 1 Hendrik Klaaß Veenendaal a EijkeBosch met de Wallen aan 3 zijden en de Steegh ten Noord Oosten 310 b Bouwland met de Wal ten Noorden 179 c Weijland 84 d Bouwland 1 318 e Bouwland 244 f Bouwland met de Wal ten Oosten 324 g Bouwland met de Wal ten Westen 304 h Heijveld en Duijnen 297 ------------ / 4 260 2 Hendrik Klaaß Veenendaal A 't Voorste gedeelte van de Veenendaalsche Steegh 1 150 B 't Agterste gedeelte 291 C Heijveld 174 D Driesland 3 351 E Bouwland met de Wallen aan 3 zijden 240 F Bouwland met de Wal ten Noorden 79 G Weijland met de Wal aan de Noordzijde 55 H Bouwland met de Wallen ten Noorden en Westen 517 I Heetveld met de Wallen ten Oosten en Zuijden 1 47 K Bouwland met de Wallen ten Oosten Zuijden en Westen 4 83 L Bouwland met de Wallen ten Zuijden en Westen 390 M de Hofsteede 139 N Bouland met de Wallen aan de Noord- en de Zuidzijden 323 O Duijnen 587 ------------ / 14 426 3 Hendrik Klaaß Veenendaal a Bouland en de Wal en Steegh ten Oosten 2 76 b Hofsteede cum annexis 356 c Bouwland en Wal ten Oosten 257 d Bouwland en Wal ten Westen 2 24 e Bouwland en Wal ten Westen 1 257 f Bouwland 266 -------- / 8 436 Peeter Hendrikß g Bouwland 1 345 h Bouwland en Wallen ten Westen en Zuijden 2 309 -------- / 4 54 ------------ / 12 490 4 Hendrik Klaaß Veenendaal A Bouland met de Voorwal en Steegen ten Oosten en Zuijden 1 333 B Bouland met de Wal ten Westen en de Steeg ten Zuijden 3 161 C Bouland 2 76 D Bouland 2 172 E Duijnen 324 ------------ / 9 466 5 Juffrouw van Engelen a Bouland met de voorwal en Birckse Steegh 1 228 b Bouland 2 289 c Bouland 254 d Driesland 581 -------- / 5 152 Klaas Hendrikß e Bouwland 3 59 f Driesveld 231 g Duijnen 398 -------- / 4 88 ------------ / 9 240 [6] D'Heer van Maersbergen A Heetveld met de Wallen ten Noorden en Oosten, en den Birkse Steegh 3 394 B Heetveld ten deele omgeploegt met de Birkse Steeg de Wallen ten Oosten en Zuijden en d’opgaande of Middel Steegh met de Wallen ter weederzijde van deselve 4 14 C Heetveld 471 D Bouwland 1 156 E Moeras 149 F Heetveld met de Middelsteeg en Wallen daar neevens 2 102 G Bouwland met de Wal ten Zuijden 328 H Bouwland met de Wal ten Zuijden 420 I Heetveld en Wal daar neevens 287 K Heetveld met de Wallen ten Noorden en Westen 2 117 L Heetveld met de Wallen ten Noorden en Westen 2 38 M Heetveld met de Middelsteegh en de Wallen daar beneevens met de Wal aan de Zuijdzijde 1 345 N Heetveld met uts, en nog de Wal ten Westen 1 156 O Driesland en de Noorderwal 286 P Bouland 136 Q Bouland met de Noorder en Westerwal 337 R Bouland 486 S Bouland met de Zuijderwal en d'opgaande Steegh met de wallen ten weederzijde van deselve 3 235 T Hofsteede met de Wallen aan 3 zijden, zijnde aan het eijnd ten deelen Bosch 3 250 ------------ / 29 507 ----------- / 80 589 Merg: Roede 7 Jorden Janß Wed. a Bouland en de Birckse Steegh en de Wallen ten Oosten en Zuijden 2 592 b Driesland en de Zuijderwal 1 398 c Bouland met de Zuijderwal 2 167 d De Hofsteede met de Wal ten Westen en geweesene of versto- vene Wal ten Zuijden 263 ------------ / 7 220 8 Het Capittel ten DOM t'Utrecht Heetveld met d'Oosterwal en de Birkse Steegh 9 397 9 Vro. M: E: Godin Wed. Van Heer Thielens A De Noorder Steegh en de Wallen aan de Weederzijden en Voor met de Birkse Steegh 5 299 B Bouland met de Wallen ten Oosten, Zuijden en Westen en de Birkse Steegh 1 77 C D'Hofsteede genaamt BIRCKESTEYN met de Wallen voor en agter en de Birkse Steegh 282 D Bouland en Eijke Bosch met de Wallen rondom en de Birkse Steegh 1 77 E Bouland met de Wallen aan de Zuijd en West zijde met de halve Steegh 1 372 F Bouland met de Wallen ten Zuijden, Westen en Noorden en de halve Steegh 1 337 G Bouland met de Wallen aan de Zuijd en West zijde en halve Steegh 2 177 H Bouland met de Wallen ten Zuijden, Westen en Noorden en halve Steegh 2 200 I Heetveld met de Wallen aan de Zuijd en Westzijde en halve Steegh 1 433 K Bouland met de Wal ten Zuijden en halve Steegh 395 L Bouland met de Wallen ten Zuijden en Noorden en de halve Steegh 410 M Heetveld met de Wallen ten Zuijden, Westen en Noorden met de halve Steegh 1 540 N Het overige gedeelte van gem: Hofsteede thans verstooven en met Sand en Heuvels bedolven 3 216 ------------ / 24 317 10 D'Heer van Maersbergen a Bouw- en Weijland met de Voorwal en BirkseSteeg 4 382 b Birkse Bosch 217 c Het overige gedeelte verstooven en met Sand en Heuvels bedolven 1 570 ------------ / 6 509 11 Aart Hendrikß: A Bouland met Voorwal en Birkse Steeg 1 155 B Bouland 1 178 C Weijland 119 D Bouland 61 E Bouland 1 311 F t Overige gedeelte Heijveld en met Sand bedolven 2 343 ------------ / 6 567 12 De Vrouw van Deijll a Bouland met de Wallen en Steegen aan de Noord en Oostzijde 2 133 b Heetveld met de Wal en Steeg ten Noorden, de Wal en Birkse Steegh ten Oosten en de Wal en halve Koeijsteeg ten Zuijden 4 461 -------- / 6 594 D'Heer van Maersbergen c Heetveld met de Steegh ten Noorden, de Wallen aan d’Oost, Zuijd en Westzijden en d'halve Koesteeg ten Zuijden 15 362 d Het overige Heijveld, Duijnen en d'halve Koeij Steegh 12 329 -------- /28 91 ------------ / 35 85 ----------- / 90 355 80 589 ----------- Summa der Landen de Birck genoemt/171 344De Birck is in 1646 verdeeld en is blijkens bovenstaand overzicht ongeveer een eeuw later in redelijk mate ontgonnen. De in 1646 uitgegeven stroken 1, 2 en 3a zijn in 1751 grotendeels in handen van Hendrik Klaaß Veenendaal, schout en wonende op de nu verdwenen hofstede op Hoog Kanje. De smalle strook 3 is in 1751 onder nummer 5 geheel in handen van Juffrouw van Engelen. Strook 4 is onder nummer 6 helemaal in handen van D'Heer van Maarsbergen waarbij opvalt dat er nog heel wat heetveld te ontginnen is. De smalle strook 5 is onder nummer 7 in handen van de weduwe van Jorden Janß, we vinden er ook de hofstede Berkenzand. De smalle strook 6 is in 1646 toegewezen aan het Kapittel ten Dom die het in 1751 onder nummer 8 nog steeds in bezit heeft. Opvallend is dat deze strook er als één onontgonnen perceel heetveld bij ligt, er is kennelijk niet ontgonnen! De brede strook 7 kwam in 1646 in handen van David Godin en is in 1751 nog steeds in handen van een van zijn nakomelingen. We vinden er de Droststeeg en de hofstede Birckensteijn. De smalle stroken 8 en 9 zijn nu als 10 en 11 in handen van respectievelijk D'Heer van Maersbergen en Aart Hendrikß. Nummer 10 was al bij de uitgifte in 1646 in handen van 'Meersbergen'. De brede strook 10 tenslotte is onder nummer 12 in handen van De Vrouw van Deijl (van hofstede de Haar) en D'Heer van Maarsbergen. Ook deze strook ligt er grotendeels onontgonnen bij in 1751.
Hier volgt een overzicht van de eigenaren van de Birck. Per eigenaar wordt gekeken naar productief land, zoals hofsteden, bouwland, bos en weide en niet productief land zoals dries- en heetveld en duinen.
Eigenaar Aantal Productief Nietprod Totaal Ha % ----------------------------------------------------------------------------------- D'Heer van Maersbergen 24 12 297 52 270 64 567 55,3 37,9 Hendrik Klaaß Veenendaal 33 28 567 8 421 37 388 32,1 21,9 Vro M: E: Godin Wed 13 11 529 12 388 24 317 20,9 14,3 Capittel ten Dom t'Utregt 1 0 0 9 397 9 397 8,2 5,6 Jorden Janß Wed 4 5 422 1 398 7 220 6,3 4,3 De Vrouw van Deijll 2 2 133 4 461 6 594 6,0 4,1 Aart Hendrikß 6 4 224 2 343 6 567 5,9 4,0 Juffrouw van Engelen 4 2 289 2 463 5 152 4,5 3,1 Klaas Hendrikß 3 3 59 1 29 4 88 3,5 2,4 Peeter Hendrikß 2 4 54 0 0 4 54 3,5 2,4 ----------------------------------------------------------------------------------- Totaal 92 75 174 96 170 171 344 146,1 100,0Opvallend is ook in de Birck dat de grootgrondbezitters als D'Heer van Maarsbergen en de weduwe Godin samen met schout Handrik Veenendaal bijna driekwart van de grond in bezit hebben. Iets anders dat de aandacht trekt is dat benedenrand en in nog meerdere mate de rechter benedenhoek op de kaart van de Birck een aantal percelen omvat waar heetveld, zand en duijnen overheersen. Blijkbaar had men in die hoek behoorlijk last van zandverstuivingen. We zien ook dat in latere tijden deze gebieden werden gebruikt voor woningbouw. Het is kennelijk niet goed gelukt om ze te ontginnen.
Op de achterzijde van de kaart van de Birck en het Veen wordt een beschrijving gegeven van alle percelen naar eigenaar, soort gebruik en grootte. In deze paragraaf volgt de transcriptie van de gedetailleerde beschrijving van de percelen 13-23 van het tweede deel van het derde blok, het Veen.
Landen genaamt het Veen strekkende ten Noorden van de halve Wech genaamt de Koesteegh zuijden op tot over de soogenaamde Kooywal ofwel tot de Heerlijkheid van Maersbergen 13 D'Heer van Maersbergen Heetveld 15 103 14 De Vrouw van Deyll Heetveld 7 15 15 Klaas Hendrikß A Heetveld 2 133 B Heetveld met de Wallen ten Noorden en aan Weederzijden 587 C Bouland en de Wallen aan beijde zijden 1 7 D Heetveld met utsupra 314 E Bouland met uts 325 F Heetveld met uts: en agterwal 242 ------------ / 5 408 16 Harmen Jacobß van Manen aan de Westzijde voor een derde en Hendrik Klaaß Veenendaal voor de overige twee derde parten aan de Oostzijde a Heetveld 3 439 b Heetveld 1 19 F Heetveld 4 131 ------------ / 8 589 17 Peeter Hendrikß A Heetveld 3 111 B Heetveld met de Wal aan de Westzijde 2 7 C Heetveld met de Wallen aan de Noord en Westzijden 1 229 D Bouwland 1 258 F Heetveld 3 154 ------------ / 11 159 18 Vro. M: E: Godin Wed. Van Heer Tielens a De geweesene hofsteede genaamt ALENDAL met de Dries en Heetvelden en Wallen 3 436 b Dries en Heetvelden met de Wallen te Westerzijde 2 422 De Tiend van c Dries en Heetvelden met de Wallen rondom 3 105 deeze Landen d Dries en Heetvelden met de Wallen aan beijde zijden 2 364 heeft Eygena e t Geweesene BirkseBosch met de Wallen aan drie -resse in Erfpagt zijden 2 289 ------------ / 14 410 19 Het Capittel ten Dom t'Utrecht Heetveld 5 557 20 D'Heer van Maersbergen A Bouland 2 443 B Heet en Driesveld 4 472 ------------ / 7 305 21 Jorden Janß: Wed aan de Westzyde & Aart Hendriks aan d'Oostzijde Heetveld 4 242 22 D'Heer van Maersbergen a Driesveld met de Birckse en halve Koeijsteeg en de Wallen aan Noord en Oost zijden 3 402 b Heetveld met de Wallen aan de Zuijd West en Noordzijde met de halve KoeijSteegh 9 159 c Bouwland 370 d Geploegt Heetveld &, met de Kooywal 2 243 e Driesland 354 f Bouwland met de Kooywal 506 g Geploegt Heetveld met de Kooywal 1 89 h Heetveld met de Kooy en Westerwal 1 300 ------------ / 20 23 23 D'Heer van Maersbergen D'Oude vervallen Kooy met de Dries en Heetvelden en de Wallen rondom en in deselve met de Hoij en Heetvelden daarnaast aan de Noord en de Oostzijde geleegen tot aan de halve Wegh, loopende van de Steegh van de Hofsteede Mandersloot genaamt naar de Maarnsche dijk te saamen 12 176 ----------- Summa van t Veen 112 587 de Birck 171 344 ----------- Te samen 284 331
Hier volgt een overzicht van de eigenaren van het Veen. Per eigenaar wordt gekeken naar productief land, zoals hofsteden, bouwland, bos en weide en niet productief land zoals dries- en heetveld.
Eigenaar Aantal Productief Nietprod Totaal Ha % ----------------------------------------------------------------------------------- D'Heer van Maersbergen 12 7 441 47 166 55 7 46,8 48,7 Vro M: E: Godin Wed 5 0 0 14 410 14 410 12,5 13,0 Peeter Hendrikß 5 1 258 9 501 11 159 9,6 10,0 De Vrouw van Deijll 1 0 0 7 15 7 15 6,0 6,2 Hendrik Klaaß Veenendaal 3 0 0 5 593 5 593 5,1 5,3 Capittel ten Dom t'Utrecht 1 0 0 5 557 5 557 5,0 5,2 Klaas Hendrikß 6 1 332 4 76 5 408 4,8 5,0 Harmen Jacobß van Maanen 3 0 0 2 596 2 596 2,5 2,6 Jorden Janß Wed 1 0 0 2 121 2 121 1,9 1,9 Aart Hendrikß 1 0 0 2 121 2 121 1,9 1,9 ----------------------------------------------------------------------------------- Totaal 38 10 431 96 170 112 587 96,2 100,0Opvallend bij het Veen is dat er na de verdeling in 1646 eigenlijk heel weinig land echt in cultuur is gebracht, meer dan 90% is na een eeuw nog steeds niet productief. De enige hofstede in het gebied, Alendall, staat in deze beschrijving als een 'geweesene' hofstede. Van de oorspronkelijke ontginningsstrook is géén van de bijbehorende percelen in 1751 productief, er is zelfs sprake van het 'geweesene BirkseBosch'... Waar de ontginning van de Birck voor een deel geslaagd mag heten, kan worden gesteld dat het in het Veen, althans in 1751, bepaald géén succes was. In het Veen behoort ongeveer de helft van de grond toe aan D'Heer van Maarsbergen.
Hieronder volgt een tabel waarin het grondbezit van de eigenaars in de ontginningsgebieden van Maarn wordt weergegeven.
Eigenaar Eng1 Eng2 Meent Haar Birck Veen Totaal Perc -------------------------------------------------------------------------------------------- D'Heer van Maersbergen 6,34 60,54 22,14 16,02 55,31 46,85 207,19 37,41% Juffrouw Godin 12,36 14,37 11,39 15,82 20,89 12,50 87,34 15,77% Hendrik Klaass Veenendaal 5,68 8,11 2,78 32,06 5,10 53,72 9,70% De Vrouw van Deijll 18,67 16,55 5,95 5,98 47,16 8,52% Peeter Hendrikß 18,65 2,92 2,30 3,48 9,59 36,94 6,67% Capittel ten Dom t'Utregt 12,48 3,49 8,23 5,05 29,25 5,28% Klaas Hendrikß 13,29 3,46 3,53 4,84 25,12 4,54% Aart Hendrikß 10,69 2,63 5,91 1,87 21,11 3,81% Hermen Jacobß van Maanen 2,05 2,63 6,79 2,55 14,02 2,53% De Wed van Jorden Janß 2,68 1,23 1,49 6,27 1,87 13,54 2,45% Onbekend 2,07 4,82 6,89 1,24% Gemeene Schaapsdrift 4,73 4,73 0,85% Juffrouw van Engelen 4,47 4,47 0,81% Kornelia Toniss Veldhuijsen 1,08 1,08 0,20% Melis Hendriksz: 0,55 0,55 0,10% Maria Wed van Isbrand 0,38 0,38 0,07% Neeltje Evertß 0,26 0,26 0,05% -------------------------------------------------------------------------------------------- Totaal 73,81 128,93 58,01 50,68 146,11 96,21 553,76 100,00% Percentage 13,33% 23,28% 10,48% 9,15% 26,39% 17,37% 100,00%De getoonde oppervlaktewaarden zijn uitgedrukt in hectaren. Bij percelen met meerdere soorten van gebruik zijn de oppervlakten per soort van gebruik aan de hand van de kaarten zo nauwkeurig mogelijk geschat.
In bovenstaande tabel wordt zichtbaar dat D'Heer van Maarsbergen en Juffrouw Godin samen meer dan de helft van de grond van Maarn bezitten. D'Heer van Maarsbergen was in 1751 trouwens een Vrouwe namelijk Clara Constantia Tamminga, een achterkleindochter van Samuel de Marez. Juffrouw Godin is Maria Elisabeth Godin, dchter van Carel Godin en kleindochter van David Godin, de drost van Maartensdijk. Als we ook de Vrouw van Deijll, het Cappittel ten Dom en Juffrouw van Engelen gaan meerekenen dan blijkt tweederde van de grond in 'vreemde handen' te zijn. De schout Hendrik Veenendaal bezit de meeste grond, vervolgens zien we dat Peeter, Klaas en Aart Hendrikß, Hermen van Maanen en de weduwe van Jorden Janß nog voldoende eigen grond hebben voor een hoeve. Het wordt helaas uit de gegeven beschrijving niet duidelijk wie de grondgebruikers zijn, er zal natuurlijk ook sprake geweest zijn van het verpachten van hoeven en losse percelen.
In de tabel hieronder wordt een overzicht gegeven van het soort grondgebruik van de percelen in de ontgonnen gebieden van Maarn.
Percelen Eng1 Eng2 Meent Haar Birck Veen Totaal Perc --------------------------------------------------------------------------------------- Hofstede 2,01 1,42 1,56 1,48 0,37 6,84 1,23% Bouwland 56,28 37,78 1,93 34,49 61,29 9,55 201,32 36,36% Weiland 54,60 5,59 0,37 60,56 10,94% Tabaksland 1,49 1,49 0,27% Bos 0,48 13,97 0,47 0,99 2,11 18,02 3,25% 52,05% --------------------------------------------------------------------------------------- Driesveld 9,17 42,73 8,13 7,56 12,03 79,63 14,38% Heetveld 5,86 28,30 0,44 56,51 72,14 163,25 29,48% Drift/steeg 4,73 6,30 11,03 1,99% Duinen/zand 11,41 11,41 2,06% Moeras 0,21 0,21 0,04% 47,95% --------------------------------------------------------------------------------------- Totaal 73,81 128,93 58,01 50,68 146,11 96,21 553,76 100,00% Percentage 13,33% 23,28% 10,48% 9,15% 26,39% 17,37% 100,00% Aantal 51 101 23 33 92 33 333 Gemiddeld 1,45 1,28 2,52 1,54 1,59 2,92 1,66De tabel geeft de oppervlakten in hectaren. De conclusie is dat slechts iets meer dan de helft van de grond als productief kan worden gekenschetst, de andere helft leverde weinig of niets op. Opgemerkt zij dat een zeker percentage land, benoemd als driesveld, door uitputting braak kon liggen en dat van de heetvelden wellicht plaggen gestoken werden voor gebruik in de schaapskooien. De productieve grond wordt voornamelijk als bouwland en weiland gebruikt. Productiebos is in 1751 nog nauwelijks aanwezig maar zou in de tijd daarna jaren sterk gaan toenemen.
Volgens het kadaster van 1831 had Maarn een oppervlakte van 1166,65ha. Volgens bovenstaande gegevens was hiervan 553,76ha ontgonnen. Dit betekent dat er in Maarn nog 612,89ha aan woeste grond was, voornamelijk bestaande uit heuvelopwaarts gelegen heidevelden. De 19e eeuw met de komst van vele buitenplaatsen en grootschalige bebossing moest nog beginnen.
De volgende tabellen geven een overzicht van de hofsteden en schaapskooien in de ontgonnen gebieden van Maarn. Als de naam tussen vierkante haken staat betekent dit dat de hofstede in de beschrijving van de kaart onbenoemd is maar later de gegeven naam gekregen heeft.
Hofstede Gebied Perceel Eigenaar Schuur Hooiberg Opmerkingen --------------------------------------------------------------------------------- Onbenoemd Eng 1 1a Peeter Hendrikß 3 2 [De Pol] Eng 1 5a Klaas Hendrikß 1 2 [Arendal] Eng 1 6a Juffrouw Godin 2 2 Onbenoemd Eng 1 7a Aart Hendrikß Onbenoemd Eng 1 12b D'Heer van Maersbergen 1 Geregtshuijs Eng 2 1 D'Heer van Maersbergen 2 Ook herberg Onbenoemd Eng 2 7a Neeltje Everts Onbenoemd Eng 2 8 Kornelia Toniß Veldhuijsen Onbenoemd Eng 2 9a D'Heer van Maersbergen Vervallen Mandersloot Haar 21b D'Heer van Maersbergen 3 Eyckelenborgh Haar 28a Juffrouw Godin 1 1 De Haer Haar 29 De Vrouw van Deijll 4 2 [Hoog Kanje] Birck 2M Hendrik Klaaß Veenendaal [Laag Kanje] Birck 3B Hendrik Klaaß Veenendaal 3 1 [Berkenzand] Birck 7d Jorden Janß Wed 1 Birckesteyn Birck 9C Juffrouw Godin 1 1 Alendal Veen 18 Juffrouw Godin Geweesen --------------------------------------------------------------------------------- 17 hofsteden 21 12Tabel van Schaapskooien.
Gebied Perceel Eigenaar --------------------------------------- Eng 1 1e Peeter Hendrikß Eng 1 1i Onbekend Eng 1 7b Aart Hendrikß Eng 1 9a Hendrik Klaaß Veenendaal Eng 2 3 D'Heer van Maersbergen Eng 2 4 D'Heer van Maersbergen Eng 2 72C Juffrouw Godin Eng 2 76E De Vrouw van Deijll Haar 21b D'Heer van Maersbergen Haar 28a Juffrouw Godin Birck 1C Hendrik Klaaß Veenendaal Birck 2G Hendrik Klaaß Veenendaal Birck 2O Hendrik Klaaß Veenendaal Birck 6B D'Heer van Maersbergen Birck 9G Juffrouw Godin Veen 23 D'Heer van Maersbergen --------------------------------------- 16 schaapskooienEr blijken in Maarn 17 hofsteden voor te komen met 21 bijgebouwen, 12 hooibergen en 16 schaapskooien. D'Heer van Maarsbergen, Juffrouw Godin en schout Hendrik Hendrik Klaaß Veenendaal gaan voor het leeuwendeel hiervan, 10 hofsteden en 12 schaapskooien.
© Cultuurhistorische Commissie Maarn-Maarsbergen 2014